Zielone standardy infrastruktury rowerowej (2021)

STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE DLA INFRASTRUKTURY ROWEROWEJ WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO kwiecień 2021 Załącznik do Uchwały Nr 3597/VI/21 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 20 kwietnia 2021 r. tom 2

STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE DLA INFRASTRUKTURY ROWEROWEJ WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA ORAZ OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH tom 2

INSTYTUT ROZWOJU TERYTORIALNEGO ul. J. Wł. Dawida 1A 50-527 Wrocław www.irt.wroc.pl tel/fax +48 71 374 95 00 Maciej Zathey - Dyrektor IRT Autor opracowania: Elżbieta Szopińska doktor nauk biologicznych, dendrolog, architekt krajobrazu, inspektor nadzoru terenów zieleni Współpraca: Anna Gizowska – architektura krajobrazu Instytut Rozwoju Terytorialnego Konsultacje branżowe: Miłosława Sieradzka – nadzór inwestorski Sylwia Wierzcholska – botanika Paweł Barycki – branża drogowa Marek Malicki – fitosocjologia Opracowanie graficzne rysunków technicznych: Anna Gizowska Recenzja: prof. dr hab. Jadwiga Anioł-Kwiatkowska Koordynator zadania: Aleksandra Sieradzka-Stasiak – IRT Skład i oprawa graficzna: Olena Mykhailovska – IRT Autorzy fotografii: Elżbieta Szopińska - fot. nr 1- 8, 10, 12 - 24, 26, 29 - 47; fot. nr Z.1 - Z.6, Z.8, Z.11, Z.12; fot. str. 32, 38, 45, 57; rys. nr 1-5; rys. Z.1 - Z. 4; Anna Gizowska - fot. nr 25, 27, 28; fot. nr Z.9; Anna Dziewieczyńska - fot. nr 9; fot. nr Z.7, Z.10; Anna Popów-Nowicka - fot. nr 11; Radosław Lesisz - fot. str. 16, 19, 65, 67; Kamil Pielech - fot. na okładce; fot. str. 15; Miłosława Sieradzka - fot. str. 42; Aleksandra Sieradzka-Stasiak - fot. str. 53; Adobe Stock: fot. str. 10/11, 21; Pixabay: - fot. str. 4, 36, 51, 59, 80. Wrocław, kwiecień 2021 Licencja: Standardy projektowe i wykonawcze dla infrastruktury rowerowej województwa dolnośląskiego - TOM 2 udostępnione są na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa - na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC BY-SA 4.0) NR ISBN: 978-83-944730-4-4

STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA ORAZ OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH 3 PRZEDMOWA Szanowni Państwo, otaczająca nas zieleń ma nie tylko ogromne znaczenie dla jakości życia, ale przede wszystkim stanowi ważny element różnorodności biologicznej otaczającego nas świata. Tworzy barierę przed nadmiernym nasłonecznieniem, osłania przed hałasem i wiatrem, oczyszcza wodę, glebę i powietrze, a także jest miejscem życia dla wielu organizmów zwierząt i roślin. Niestety, pomimo wielkiej wartości jaką stanowi zieleń, bardzo często obserwujemy niekorzystne zjawiska związane z jej niewłaściwą pielęgnacją. W ten sposób, na własne życzenie, tracimy korzyści jakie oferuje nam sama natura, co w kontekście postępujących zmian klimatycznych i tempa degradacji środowiska jest działaniem sprzecznym z przyświecającą nam ideą zrównoważonego rozwoju. Korzyści ekonomiczne wynikające z obecności zieleni znacznie przewyższają koszty jej utrzymania. Powinniśmy zatem dołożyć wszelkich starań, aby planowane przez nas inwestycje były realizowane z należytą starannością w kontekście ochrony istniejących form i tworzenia nowej zieleni. Istotnym elementem wdrażania tych zasad są Standardy projektowe i wykonawcze kształtowania i ochrony zieleni w otoczeniu tras rowerowych, nazywane„Zielonymi Standardami”. Opracowanie, które trafia w Państwa ręce, ma na celu podniesienie wiedzy osób odpowiedzialnych za utrzymanie dróg (nie tylko rowerowych) w zakresie kształtowania i ochrony zieleni przydrożnej. To również zbiór zasad i pojęć ułatwiających podejmowanie właściwych decyzji na etapie projektowania i budowy dróg dla rowerów. Zielone Standardy to nasz wspólny wkład w ochronę przyrody - mają uwrażliwić i uczulać inwestorów, projektantów, a także wykonawców, jak ważnym i cennym elementem towarzyszącym infrastrukturze drogowej jest otaczająca nas zieleń. Jej obecność podnosi walory użytkowe, zwiększa atrakcyjność infrastruktury rowerowej, ale przede wszystkim korzystnie wpływa na stan środowiska i nasze codzienne życie. Cezary Przybylski Marszałek Województwa Dolnośląskiego

STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA ORAZ OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH 4 „Miejcie szacunek dla drzewa, które jest jednym wielkim cudem i które dla naszych przodków było rzeczą świętą. Wrogi stosunek do drzewa jest cechą narodu o małej wartości i cechą człowieka nikczemnego” cytat przypisywany Alexandrowi von Humboldt (1769 - 1859)

STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA ORAZ OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH 5 Spis treści CZYM SĄ „ZIELONE STANDARDY”?.................................................................................................................................................................6 PODSTAWOWE DEFINICJE. ................................................................................................................................................................................8 DLACZEGOWARTO CHRONIĆ DRZEWA ?.................................................................................................................................................. 10 CZĘŚĆ 01. ZAKRES DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ – BRANŻA ZIELEŃ ...............................................................................15 CZĘŚĆ 1. ZAKRES I METODY OPRACOWYWANIA DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ (PROJEKT WYKONAWCZY - BRANŻA ZIELEŃ)......................................................................................................................................19 1.1. Zasady opracowania oceny aktualnego stanu zagospodarowania . .................................................................... 22 1.1.1. Zakres i metody opracowania ogólnej inwentaryzacji zieleni................................................................................... 22 1.1.2. Zakres i metody opracowania szczegółowej inwentaryzacji zieleni........................................................................ 26 1.1.3. Zakres i metody oceny otoczenia / krajobrazu................................................................................................................ 36 1.1.4. Zakres i metody oceny warunków glebowych................................................................................................................ 41 1.2. Zasadyoceny i rozpoznaniaformochronyzieleni ..................................................................................................................... 42 1.2.1. Zestawienie form ochrony i ustalenia wynikające z przepisów prawa .................................................................. 42 1.3. Zasady opracowania projektowanego zagospodarowania terenu w zakresie zieleni................................ 43 1.3.1. Planowanie kompozycji zieleni. ............................................................................................................................................ 43 1.3.2. Planowanie doboru gatunkowego. ..................................................................................................................................... 44 1.4. Zasady opracowania projektu zieleni ................................................................................................................................. 46 1.4.1. Zakres i metody opracowania części opisowej projektu zieleni................................................................................ 46 1.4.2. Zakres i metody opracowania części graficznej projektu zieleni.............................................................................. 47 CZĘŚĆ 2. ZAKRES I METODY REALIZACJI NADZORU INWESTORSKIEGO (BRANŻA ZIELEŃ).........................................51 2.1. Kontrola zabiezpieczenia istniejącej zieleni na terenie budowy........................................................................... 54 2.2. Kontrola jakości wykonywanych prac związanych z realizacją projektu zieleni. ........................................... 54 2.3. Kontrola stanu utrzymania terenu i zieleni w okresie gwarancji . ......................................................................... 54 CZĘŚĆ 3. ZASADY DOTYCZĄCE ORGANIZACJI PLACU BUDOWY (W TYM ZABEZPIECZENIA DRZEW NA TERENIE BUDOWY)..............................................................................................................57 3.1. Określenie stref funkcjonalnych............................................................................................................................................. 60 3.2. Zabezpieczenie istniejącej zieleni ze szczególnym uwzględnieniem drzew.................................................... 60 3.3. Przeprowadzenie prac porządkowych po zakończeniu budowy . ......................................................................... 63 CZĘŚĆ 4. ZASADY POSTĘPOWANIA PRZY PROJEKTOWANIU DDRW OTOCZENIU DRZEW..........................................65 4.1. Usytuowanie drogi rowerowej w pobliżu drzew. ........................................................................................................... 68 4.2. Remont drogi rowerowej w pobliżu drzew........................................................................................................................ 69 ZAŁĄCZNIK 1 Podstawy teoretyczne.......................................................................................................................................................... 71 Z.1.1. Wybrane zagadnienia budowy i właściwości roślin drzewiastych. .......................................................................... 72 Z.1.2. Wybrane zagadnienia budowy i właściwości roślin zielnych..................................................................................... 78 Z.1.3. Rozwój roślin - wybrane zagadnienia................................................................................................................................. 80 Z.1.4. Krajobraz - struktura i klasyfikacja........................................................................................................................................ 83 ZAŁĄCZNIK 2 Przegląd wybranych rozwiązań technicznych. ........................................................................................................... 85 ZAŁĄCZNIK 3 Przegląd wybranych gatunków drzew stosowanych w pasach drogowych.................................................. 115 ZAŁĄCZNIK 4 Przegląd wybranych nawierzchni dróg dla rowerów. ............................................................................................ 123 ZAŁĄCZNIK 5 Przykład części opisowej projektu zieleni................................................................................................................... 127 SPIS RYSUNKÓW.............................................................................................................................................................................................. 134 SPIS TABEL.......................................................................................................................................................................................................... 134 SPIS FOTOGRAFII............................................................................................................................................................................................. 135 BIBLIOGRAFIA................................................................................................................................................................................................... 136

6 STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH DLACZEGO ? DLA KOGO ? „ZIELONE STANDARDY” CZYM SĄ? Rośliny drzewiaste, szczególnie drzewa, stanowią istotny element środowiska przyrodniczego. Z uwagi na budowę i wielkość stanowią cenną wartość w przestrzeni, organizując ją - tworzą określone układy kompozycyjne, a dzięki specyficznym właściwościom korzystnie oddziałują na środowisko i klimat. Pomimo udokumentowanej wartości drzew, w wielu procesach inwestycyjnych drzewa odgrywają niestety drugorzędną rolę w stosunku do innych elementów zagospodarowania terenu. Jest to szczególnie widoczne w przestrzeniach silnie zurbanizowanych, gdzie realizacja inwestycji drogowych odbywa się kosztem starych drzew. Bardzo często do ich zniszczenia dochodzi również na skutek błędnie przyjętych rozwiązań projektowych i niewłaściwie realizowanych prac budowlanych. Poważnym problemem jest brak fachowego nadzoru na etapie budowy, oraz konsultacji specjalistycznych (dendrologicznych), na etapie tworzenia projektu budowlanego. Potrzeba ochrony drzew istniejących, szczególnie w pełni dojrzałych i zdrowych, a także sadzenia nowych, to obowiązkowe zadania, które powinny towarzyszyć realizacji różnych inwestycji – w tym rowerowych. Ich realizacja jest wyrazem świadomego działania na rzecz ograniczania skutków zmian klimatu i zrównoważonego rozwoju zgodnego z polityką Unii Europejskiej. Standardy przeznaczone są dla wszystkich jednostek projektowych i wykonawczych związanych z branżą zieleni i branżą drogową, a także jednostek administracji publicznej odpowiedzialnych za prawidłowy przebieg procesów inwestycyjnych na terenie województwa dolnośląskiego. Prezentowany schemat postepowania wykorzystywany może być na różnych poziomach działań związanych z rozwojem sieci tras rowerowych, również na poziomie planowania przestrzennego. Zielone Standardy obowiązują wszystkie podmioty podległe Zarządowi Województwa Dolnośląskiego (w tym Departamenty Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, jednostki organizacyjne oraz podmioty działające na ich zlecenie) przy opracowywaniu, oraz wdrażaniu projektów inwestycji rowerowych a także w procesie kształtowania polityki rozwoju. Z Zielonych Standardów mogą również korzystać pozostałe jednostki samorządu terytorialnego oraz Zarządcy Dróg i Zarządzający Ruchem (zarówno z obszaru województwa dolnośląskiego, jak i spoza niego). Zaleca się, by Zielone Standardy wdrażane były na szczeblu lokalnym przez gminnych lub powiatowych specjalistów ds. rozwoju ruchu rowerowego, zgodnie z kompetencjami danego urzędu, analogicznie do szczebla regionalnego. Standardy to również cenny materiał edukacyjny, adresowany do wszystkich zainteresowanych zagadnieniami ochrony drzew, zielonej infrastruktury i architektury krajobrazu. „Standardy projektowe i wykonawcze kształtowania oraz ochrony zieleni w otoczeniu tras rowerowych”, to zbiór zasad i metod realizacji procesu inwestycyjnego ze szczególnym uwzględnieniem roślinności drzewiastej. To opracowanie o charakterze przeglądowym i porządkującym wiedzę na temat projektowania i tworzenia terenów zieleni w otoczeniu dróg dla rowerów. Zakres tematyczny opracowania obejmuje zagadnienia problemowe związane z ochroną i kształtowaniem zieleni, szczególnie drzew, na etapie projektowania oraz budowy lub przebudowy dróg rowerowych. Integralną częścią Standardów jest propozycja rozwiązań technicznych, które można zastosować w branży drogowej, w przypadku budowy lub przebudowy drogi dla rowerów, realizowanej w sąsiedztwie istniejących drzew. Rozwiązania przedstawiono w formie rysunków schematycznych - (załącznik nr 2. Przegląd wybranych rozwiązań technicznych). Istotną częścią opracowania jest wskazanie zakresu dokumentacji projektowej (projektu wykonawczego) w branży zieleni. W Standardach przedstawiono ponadto wytyczne dotyczące etapu wykonawczego (budowy lub przebudowy dróg rowerowych). W części tej uwzględniono aspekty dotyczące ochrony zieleni (szczególnie zabezpieczenia drzew), sadzenia roślin i nadzoru inwestorskiego (nadzór w zakresie zieleni). Rozwinięciem tematu jest część teoretyczna, w której omówione zostały główne zagadnienia związane z właściwościami biologicznymi roślin zdrewniałych i zielnych (załącznik 1. Podstawy teoretyczne). „Standardy projektowe i wykonawcze kształtowania oraz ochrony zieleni w otoczeniu tras rowerowych” są rozwinięciem i integralną częścią dokumentu: „Standardy projektowe i wykonawcze dla infrastruktury rowerowej województwa dolnośląskiego” – przyjętego Uchwałą Nr 4710/V/17 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 28 grudnia 2017 r. Rozszerzają jego wytyczne o zagadnienia kształtowania i ochrony zieleni towarzyszącej drogom dla rowerów, ze szczególnym uwzględnieniem drzew. Standardy opracowano w oparciu o najlepsze wzorce zagraniczne i krajowe, doświadczenie oraz wiedzę. Serdecznie zachęcamy do lektury i głębszej refleksji wszystkich zajmujących się inwestycjami ingerującymi w środowisko i krajobraz, zwłaszcza w drzewostan.

1. ZAKRES I METODY OPRACOWANIA DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH ZASADY PLANOWANIA ZIELENI (MACRO LEVEL) 7 JAK WDRAŻAĆ ? Stosowanie Zielonych Standardów porządkujących obowiązujące przepisy prawne przyczyni się do optymalnej ochrony i prawidłowego kształtowania zieleni w otoczeniu dróg rowerowych. Warunkiem ich skutecznego wdrażania jest ocena zgodności zakresu dokumentacji projektowej z zakresem określonym w Zielonych Standardach. Oznacza to, że dokumentacja projektowa dla inwestycji z zakresu infrastruktury rowerowej (zawierająca projekt wykonawczy w zakresie zieleni wraz z planem ochrony istniejącej zieleni, określającym sposoby zabezpieczenia drzew, organizacji i prac na placu budowy): ▪ ▪ realizowanych przez Samorząd Województwa zostanie poddana opiniowaniu, ▪ ▪ realizowanych przez samorządy lokalne i inne podmioty może zostać poddana opiniowaniu, celem uzyskania najwyższego standardu dbałości o tereny zieleni. Zasady stosowania Zielonych Standardów są tożsame z zapisami rozdziału 1. Zasady stosowania Standardów, zawartymi w„Standardach projektowych i wykonawczych dla infrastruktury rowerowej województwa dolnośląskiego - tom 1”. Organem opiniującym dokumentację projektową jest Instytut Rozwoju Terytorialnego – jednostka pełniąca obowiązki związane z nadzorem nad realizacją „Standardów projektowych i wykonawczych dla infrastruktury rowerowej województwa dolnośląskiego”w tym„Standardów projektowych i wykonawczych kształtowania oraz ochrony zieleni w otoczeniu tras rowerowych”. Stosowanie Zielonych Standardów ma zagwarantować wysoką jakość prac związanych z procesem inwestycyjnym w zakresie budowy dróg dla roweróww otoczeniu zieleni, dlatego zaleca się umieszczać je jako załącznik do Specyfikacji IstotnychWarunków Zamówienia oraz Programów funkcjonalno – użytkowych (zakres dokumentacji projektowej w branży zieleni zamieszczono na str. 17). Troska o stan zieleni jest w pełni uzasadniona w obliczu współczesnych problemów środowiskowych i klimatycznych, z niej też wynika opracowanie niniejszego dokumentu, stanowiącego element działań adaptacyjnych do zmian klimatu.

STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA ORAZ OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH 8 PODSTAWOWE DEFINICJE W polskim prawodawstwie funkcjonują różne definicje, które dla porządku przytoczono poniżej. Na potrzeby Standardów podano też nowe definicje wynikające z dobrej praktyki. ▪ ▪ DROGA DLA ROWERÓW (ddr) – droga lub jej część przeznaczona do ruchu rowerów, oznaczona odpowiednimi znakami drogowymi; droga dla rowerów jest oddzielona od innych dróg lub jezdni tej samej drogi konstrukcyjnie lub za pomocą urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego (artykuł 2, punkt 5 ustawy Prawo o ruchu drogowym z dnia 20 czerwca 1997 r. ). ▪ ▪ DRZEWAOWYSOKICHWARTOŚCIACH BIOCENOTYCZNYCH – według Instrukcji Ochrony Lasu (2012) za ‚„drzewa biocenotyczne” uważa się: a) żywe i martwe drzewa, miejscowo spróchniałe (ze zgnilizną) oraz drzewa z owocnikami grzybów (hubami); b) drzewa dziuplaste; c) drzewa o nietypowym pokroju; d)drzewaz nietypowymi formamimorfologicznymi np. szyszek, kory, gałęzi; e) drzewa rodzimych gatunków biocenotycznych: naturalnie występujące lub wprowadzone, poprawiające bazę żerową zwierzyny, nektarodajne, urozmaicające krajobraz, takie jak jabłoń, grusza, czereśnia, śliwa ałycza i inne; f ) drzewa z gniazdami ptaków, o średnicy gniazd powyżej 25 cm; g) przestoje: drzewa i grupy drzew pozostawione na następną kolej rębu lub do ich naturalnej śmierci i rozkładu; h) drzewa będące siedliskiem chronionych gatunków grzybów, roślin i zwierząt; i) drzewa wyraźnie wyróżniające się wiekiem lub rozmiarami w stosunku do innych drzew na tym terenie; j) drzewa stanowiące pamiątkę kultury leśnej, np. osobniki gatunkówegzotycznych (wyróżniające sięwiekiem lub wymiarami), wszystkie powierzchnie doświadczalne założone przed 1945 r. (bez względu na gatunek); k) drzewa tworzące założenia przestrzenne, np. aleje, szpalery. ▪ ▪ FITOCENOZA – roślinny składnik biocenozy; naturalne skupienie określonej grupy gatunków roślin zajmujące pewną przestrzeń, jednolite pod względem składu florystycznego, tworzące określony zespół roślinny. Poszczególne fitocenozy różnią się od siebie swoistym składem gatunkowym oraz określonymi związkami (zależnościami) między poszczególnymi elementami składowymi. Związki te dotyczą np.: dominowania jednego lub kilku gatunków, uzupełniania się form życiowych roślin, pełniejszego wykorzystania przestrzeni życiowej przez układ warstwowy, stwarzania przez jedne rośliny odpowiednich warunków do osiedlania się innym roślinom. Powierzchnia fitocenoz może być bardzo różna – od kilku cm2 do kilku tysięcy m2. ▪ ▪ GŁÓWNA TRASA ROWEROWA - to trasa o funkcji komunikacyjnej lub turystycznej. Obsługuje ruch między większymi miejscowościami, ważnymi generatorami ruchu na terenie województwa, powiązania z województwami i krajami sąsiadującymi oraz ważniejszymi generatorami ruchu w skali miast. ▪ ▪ KRAJOBRAZ – postrzegana przez ludzi przestrzeń, zawierająca elementy przyrodnicze lub wytwory cywilizacji, ukształtowana w wyniku działania czynników naturalnych lub działalności człowieka. ▪ ▪ ŁAD PRZESTRZENNY – ukształtowanie przestrzeni w sposób harmonijny z uwzględnieniem wzajemnych relacji poszczególnych składowych struktury przestrzennej (form zagospodarowania); uporządkowanie przestrzeni nawiązuje ponadto do funkcji jaką przestrzeń pełni (Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r.). ▪ ▪ ŁĄKA KWIETNA – okrywa roślinna terenu nawiązująca do półnaturalnych zbiorowisk roślinnych, dostosowana do określonych warunków siedliskowych; uzyskana ze specjalnie przygotowanej mieszanki nasion roślin jednorocznych lub/i wieloletnich o efektownym kwitnieniu. Oprócz walorów estetycznych, zróżnicowanie gatunkowe łąk kwietnych wpływa na zwiększenie różnorodności biologicznej terenu (rośliny tworzą miejsce schronienia i stanowią bazę pokarmową dla wielu gatunków owadów, ptaków i małych ssaków). ▪ ▪ MATERIAŁ ROŚLINNY – sadzonki roślin drzewiastych (drzew, krzewów, pnączy, krzewinek) i roślin zielnych (kwiatów jednorocznych i wieloletnich), wykorzystywane w realizacji obiektów zieleni. Jest zdefiniowany pod względem jakości i wielkości w Szczegółowej Specyfikacji Technicznej projektu wykonawczego. ▪ ▪ MIKORYZA – forma współżycia grzyba z systemem korzeniowym rośliny; zjawisko powszechne występujące u wielu gatunków roślin w różnych szerokościach geograficznych i na różnych wysokościach nad poziomem morza; ze względu na występowanie grzyba w organie rośliny wyróżniamy różne typy mikoryzy; w określonych przypadkach strzępki grzybni wnikają do wnętrza korzeni mniej lub bardziej głęboko i przejmują funkcję włośników korzeniowych. Mikoryza uławia grzybom zaopatrywanie się w substancje odżywcze, roślinie (korzeniom) natomiast ułatwia pobieranie wody i soli mineralnych dzięki zwiększonej powierzchni chłonnej. Grzyb rozkładając próchnicę glebową tworzy w otoczeniu korzenia strefę bogatą w związki pokarmowe. ▪ ▪ MIĘDZYNARODOWY KODEKS NOMENKLATURY BOTANICZNEJ - (ang. International Code of Botanical Nomenclature, ICBN) – zespół zasad i zaleceń dotyczących tworzenia nazw naukowych (systematycznych) roślin stosowanych w botanice, stanowiących nomenklaturę botaniczną.

STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA ORAZ OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH 9 ▪ ▪ POWIERZCHNIA BIOLOGICZNIE CZYNNA – teren z nawierzchnią ziemną urządzoną w sposób zapewniający naturalną wegetację roślin, a także 50% powierzchni tarasów i stropodachów z taką nawierzchnią, nie mniej jednak niż 10 m2, oraz wodę powierzchniową na tym terenie. ▪ ▪ RETENCJA – zdolność do gromadzenia zasobów wodnych i czasowego ich przetrzymywania w środowisku. Celem retencji jest spowalnianie spływu wód (np. opadowych) oraz uwolnienie zmagazynowanej wody do środowiska, głównie przez parowanie, czy infiltrację, a w mniejszym stopniu poprzez odpływ powierzchniowy do kanalizacji deszczowej. ▪ ▪ ROŚLINA DRZEWIASTA – roślina wieloletnia o trwałych, silnie zdrewniałych łodygach nadziemnych, a często i korzeniach, w zależności od pokroju i wielkości określana jako drzewo, krzew, pnącze lub krzewinka. ▪ ▪ ROŚLINA ZIELNA – roślina, której nadziemne części - łodygi wykazują stosunkowo niewielki stopień zdrewnienia, wskutek czego pędy tych roślin są nietrwałe i w naszym klimacie obumierają pod koniec każdego sezonu wegetacyjnego (jesienią). ▪ ▪ SYMBIOZA – okresowe lub trwałe współżycie dwóch gatunków organizmów, w mniej lub bardziej ścisłym powiązaniu morfologicznym i fizjologicznym, przynoszące korzyści obu lub przynajmniej jednemu partnerowi i nieprowadzące do trwałego uszkodzenia lub śmierci jednego z organizmów. Przykładami symbiozy w świecie roślin są: współżycie grzybów z glonami, grzybów z roślinami naczyniowymi (mikoryza), bakterii wiążących azot z roślinami naczyniowymi, np.: motylkowymi. ▪ ▪ SZATA ROŚLINNA – termin określający roślinność danego obszaru; kształtowana pod wpływem czynników działających współcześnie jak i w przeszłości. Do najważniejszych należą czynniki geograficzne, budowa geologiczna i związane z nią rodzaje gleby; ponadto czynniki biotyczne i działalność człowieka. ▪ ▪ TAKSON – nazwa używana do ogólnego określenia dowolnej jednostki w klasyfikacji organizmów żywych, np. taksonem jest gatunek, rodzaj, królestwo. ▪ ▪ TEREN ZIELENI – teren urządzony wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryty roślinnością, pełniący funkcje publiczne, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe, cmentarze, zieleń towarzysząca drogom na terenie zabudowy, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom, dworcom kolejowym oraz obiektom przemysłowym. ▪ ▪ TRAWNIK – powierzchnia pokryta przez roślinność zielną, z dominującymudziałemgatunków traw, regularnie strzyżoną pełniąca funkcję estetyczne (ogród, park, tereny miejskie) lub rekreacyjne (boiska i inne tereny sportowe). ▪ ▪ TRASA ROWEROWA – spójny ciąg różnych rozwiązań technicznych, który obejmuje w szczególności drogi dla rowerów, pasy ruchu dla rowerów, kontrapasy rowerowe, ulice o ruchu uspokojonym, strefy zamieszkania, łączniki rowerowe, drogi niepubliczne o małym natężeniu ruchu. Trasa rowerowa nie musi być drogą dla rowerów w rozumieniu ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym, może natomiast obejmować odcinki takich dróg. ▪ ▪ WALORY KRAJOBRAZU – elementy składowe krajobrazu zarówno przyrodnicze, jaki i kulturowe, szczególnie cenne, o wysokich wartościach (zgodnie z definicją ustawy o ochronie przyrody: „wartości przyrodnicze, kulturowe, historyczne, estetyczno-widokowe obszaru oraz związane z nimi rzeźbę terenu, twory i składniki przyrody oraz elementy cywilizacyjne, ukształtowane przez siły przyrody lub działalność człowieka”). ▪ ▪ ZBIOROWISKO ROŚLINNE – każde zgrupowanie roślin występujące w przyrodzie, o charakterystycznym wyglądzie i składzie gatunkowym. ▪ ▪ ZIELEŃ – ogólne określenie odnoszące się do organizmów roślinnych (zdrewniałych i zielnych). ▪ ▪ ZIELEŃ TOWARZYSZĄCA – roślinność występująca w otoczeniu określonych obiektów (lub urządzeń), najczęściej kompozycyjnie związana z obiektem (urządzeniem), pełniąca różnorodne funkcje. W przypadku dróg rowerowych zieleń towarzysząca może pełnić funkcję: ochronną (przed kurzem, pyłami i spalinami od strony jezdni), wpływać na mikroklimat (zwiększać wilgotność, ocieniać i chronić przed nadmiernym nasłonecznieniem, osłaniać przed wiatrem), estetyczną (podkreślać w przestrzeni przebieg ścieżki, podnosić wartość estetyczną terenu), lub ułatwiać orientację w terenie (wyróżnik w kompozycji przestrzennej terenu). ▪ ▪ ZIELONA INFRASTRUKTURA – (1) roślinność i tereny zielone postrzegane jako urządzenia/obiekty świadczące usługi dla danej jednostki przestrzennej; (2) świadomie kształtowana roślinność ze szczególnym uwzględnieniem jej funkcjI biologicznych, zwłaszcza w kontekście niekorzystnych zmian klimatycznych (pojęcie nowe – idea stara związana z historią rozwoju terenów zieleni XIX w.). ▪ ▪ ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ – rozwój społeczno- -gospodarczy, w którymnastępuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesówprzyrodniczych, w celu zagwarantowaniamożliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarównowspółczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń (ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska).

10 STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH DLACZEGOWARTO CHRONIĆ DRZEWA ? DRZEWA OCZYSZCZAJĄ POWIETRZE Liście drzew stanowią rodzaj filtru, ograniczającego stężenie szkodliwych związków w powietrzu, takich jak: dwutlenek węgla, dwutlenek siarki oraz metale ciężkie. Rozłożyste korony drzew odgrywają istotną rolę w zatrzymywaniu kurzu i pyłów oraz zapewniają ochronę przedpromieniowaniemUV. DRZEWA PRODUKUJĄ TLEN Zdrowe ok. 10 m drzewo produkuje średnio około 118 kg tlenu rocznie. Człowiek zużywa w tym czasie 176 kg tlenu - dwa drzewa średniej wielkości zaspokajają potrzeby jednej osoby [4]. DRZEWA CHŁODZĄ MIASTA Wspomagają walkę z efektem miejskiej wyspy ciepła. Drzewa o gęsto ulistnionej koronie mogą redukować promieniowanie słoneczne nawet do 90%, co przeklada się na temperaturę ocienianych przez nie powierzchni i obiektów [22]. Wzrost pokrycia terenu o 10% przez korony drzew zmniejsza temperaturę nawet o 1,40C. DRZEWA ZWIĘKSZAJĄ WILGOTNOŚĆ POWIETRZA Proces parowania pochłania ciepło, co wpływa na obniżenie temperatury w upalny dzień w sąsiedztwie drzew. Dzieje się tak na skutek transpiracji wody z powierzchni blaszek liściowych. Ilość wody która wyparowuje z całej powierzchni liści drzewa w ciągu doby może sięgać od 200 do nawet 400 litrów[12]. DRZEWA OCZYSZCZAJĄ WODĘ I GLEBĘ Drzewa, za pomocą systemów korzeniowych, pobierają z gleby i dezaktywują związkimetali ciężkich ze skutecznością sięgającą od 40% do 70%. Redukują stężenia zawartych w wodzie azotanów (do 98%) i fosforanów (o ok. 25%) z nawozów, które przenikają z gleby dowódpowierzchniowych [12]. DRZEWA SPRZYJAJĄ GROMADZENIU WODY Drzewa gromadzą wodę na kilka sposobów - poprzez jej magazynowanie w koronie, korzeniach oraz próchnicy (organiczna warstwa, która powstaje ze spadających liści). Według amerykańskich badań 100 dojrzałych drzew zatrzymuje rocznie około 450 tysięcy litrówwody opadowej [20].

1. ZAKRES I METODY OPRACOWANIA DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH ZASADY PLANOWANIA ZIELENI (MACRO LEVEL) 11 DRZEWA ŁAGODZĄ ZMIANY KLIMATU W przestrzeni zurbanizowanej drzewa zmniejszają zapotrzebowanie na ogrzewanie oraz klimatyzację wgospodarstwachdomowych, tymsamymredukując ilość dwutlenku węgla emitowanego z lokalnego źródła ogrzewania (np. ciepłowni). DRZEWA LECZĄ Drzewa wydzielają fitoncydy - substancje mające właściwości bakteriobójcze. Są więc niejako żywymi, zielonymi antybiotykami, które pomagają w leczeniu chorób układu oddechowego, obniżają ciśnienie krwi. Zieleń wpływa na poprawę nastroju, obniża agresję, redukuje stres, zwiększa koncentrację DRZEWA ZWIĘKSZAJĄ BIORÓŻNORODNOŚĆ Są miejscem występowania wielu pożytecznych zwierząt, w tym zapylających uprawy pszczół oraz trzmieli, a także ptaków drapieżnych i owadożernych oraz nietoperzy, które wspomagają walkę ze szkodnikami. Szczególnie cenne są stare, próchniejące drzewa.W ich wnętrzu tętni ukryte życie wieluorganizmów[12]. DRZEWA WSPIERAJĄ ROLNICTWO Odpowiednio zaplanowane zadrzewienia śródpolne zwiększają ilość uzyskiwanych plonów, w skutek ich korzystnego oddziaływania na mikroklimat, wzrost zdolności retencyjnych, a także przeciwdziałanie erozji wodnej i wietrznej [12]. DRZEWA ZAPEWNIAJĄ ŻYWNOŚĆ Drzewa zapewniają pożywienie dla ludzi i zwierząt. Średniej wielkości jabłoń może produkować do 20 skrzynek owocówowadze ok. 40 kg [14]. DRZEWA ŁACZĄ Wspólne sadzenie drzew jest dobrą formą integracji z sąsiadami, kształtuje również poczucie odpowiedzialności zaprzestrzeńpubliczną. Zewzględu na swoją wielkość drzewa wyróżniają daną przestrzeń - krajobraz, przyczyniając się tymsamymdo tworzenia unikalnego charakterudanegomiejsca [12]. JAKOŚĆ POWIETRZA KLIMAT MIEJSKI OSZCZĘDNOŚĆ ENERGII HYDROLOGIA BIORÓŻNORODNOŚĆ ŻYWNOŚĆ ZDROWIE ZŁ

12 STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH ZAKRES DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ – BRANŻA ZIELEŃ ZAKRESIMETODYOPRACOWANIA DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ (projektwykonawczy- branżazieleń) ZASADY DOTYCZĄCE ORGANIZACJI PLACU BUDOWY (w tymzabiezpieczenia drzew na terenie budowy) Interdyscyplinarne studia i analizy przeprowadzane w celu rozpoznania terenu objętego inwestycją. Opracowanie założeń projektowych. Materiał dla wszystkich branż związanych z projektowaniem i budową dróg dla rowerów. Szczegółowe opracowanie planu ochrony drzew, elementów organizacji placu i obsługi budowy. Materiał dla inspektorów ds. zieleni, kierowników budowy i wykonawców. Zakres dokumentacji projektowej z branży zieleni proponowany do ujęcia w specyfikacjach istotnych warunków zamówienia (SIWZ) Materiał dla inwestorów/ zamawiających. 1 01 3 CZĘŚĆ CZĘŚĆ CZĘŚĆ

1. ZAKRES I METODY OPRACOWANIA DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH ZASADY PLANOWANIA ZIELENI (MACRO LEVEL) 13 STRUKTURA I ZAKRES STANDARDÓW ZAKRES I METODY REALIZACJI NADZORU INWESTORSKIEGO (branża zieleń) ZASADY POSTĘPOWANIA PRZY PROJEKTOWANIUDDR WOTOCZENIUDRZEW 1. Podstawy teoretyczne 2. Przegląd wybranych rozwiązań technicznych 3. Przegląd wybranych gatunków drzew stosowanych w pasach drogowych 4. Przegląd wybranych nawierzchni dróg dla rowerów 5. Przykład części opisowej projektu zieleni Wytyczne dla realizacji nadzoru w zakresie zieleni w trakcie i po realizacji inwestycji. Materiał dla inspektorów nadzoru ds. zieleni Propozycje rozwiązań technicznych, które ograniczają lub eliminują negatywny wpływ inwestycji na środowisko przyrodnicze. Materiał dla projektantów branży drogowej i instalacyjnej oraz specjalistów ds. zieleni 2 4 CZĘŚĆ CZĘŚĆ ZAŁĄCZNIKI

14 STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH

1. ZAKRES I METODY OPRACOWANIA DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH ZASADY PLANOWANIA ZIELENI (MACRO LEVEL) 15 STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA ORAZ OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS R WEROWYCH CZEŚĆ 01 ZAKRES DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ – BRANŻA ZIELEŃ

16 WPROWADZENIE Dokumentacja projektowa jest opracowaniem na podstawie którego realizowana jest budowa – czyli nowe zagospodarowanie terenu (w tym przypadku w zakresie zieleni w otoczeniu dróg dla rowerów). Proces projektowania obejmuje dwie fazy wzajemnie ze sobą powiązane. Faza pierwsza to interdyscyplinarne studia i analizy przeprowadzane w celu rozpoznania terenu objętego inwestycją (form zagospodarowania, funkcji i uwarunkowań prawnych wynikających z przepisów prawa). Faza druga obejmuje proces projektowania, którego prawidłowość w zakresie przyjętych rozwiązań projektowych warunkuje nie tylko wiedza teoretyczna projektanta, ale i wiedza na temat projektowanego terenu uzyskana w wyniku realizacji fazy pierwszej. Proponowany w Standardach zakres dokumentacji projektowej i poziom szczegółowości zbieranych danych, choć mocno rozbudowuje sam proces projektowy, w efekcie końcowym przyczynić się ma do zminimalizowania i ograniczenia problemów na etapie budowy. To również działanie na rzecz ograniczenia błędów projektowych związanych z planowaniem nowego doboru gatunkowego i kompozycji zieleni.

17 WYMAGANY ZAKRES DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ W ZAKRESIE ZIELENI (ELEMENT SPECYFIKACJI ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA DLA INWESTYCJI ROWEROWYCH) CZĘŚĆ OPISOWA 1. OCENA AKTUALNEGO STANU ZAGOSPODAROWANIA TERENUW ZAKRESIE ZIELENI 1.1. Ogólna inwentaryzacja zieleni (opcjonalnie) 1.2. Szczegółowa inwentaryzacja zieleni (obowiązkowy) 1.3. Ocena otoczenia i krajobrazu (obowiązkowy) 1.4. Ocena warunków glebowych (obowiązkowy) 1.5. Ocena innych uwarunkowań (opcjonalnie) 2. ZESTAWIENIE ISTNIEJĄCYCH FORM ZIELENI OBJĘTYCH OCHRONĄ PRAWNĄ 2.1. Wykaz form ochrony i ustalenia wynikające z przepisów prawa (obowiązkowy) 3. PODSUMOWANIE I WNIOSKI (WYTYCZNE DO CZĘŚCI PROJEKTOWEJ) (obowiązkowy) 4. PROJEKT WYKONAWCZY W ZAKRESIE ZIELENI 4.1. Założenia projektowe w zakresie planowanej kompozycji (obowiązkowy) 4.2. Założenia projektowe w zakresie planowanego doboru roślin (obowiązkowy) 4.3. Szczegółowa specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót – branża zieleń 4.3.1. Wykaz prac porządkowych i przygotowawczych (obowiązkowy) 4.3.2. Wykaz projektowanych gatunków roślin (liczba sztuk i właściwości) (obowiązkowy) 4.3.3. Jakość materiału roślinnego (obowiązkowy) 4.3.4. Wykaz materiałów dodatkowych (z wyłączeniem roślin) (obowiązkowy) 4.3.5. Metody i sposoby realizacji (obowiązkowy) 4.3.5_1. Transport materiału roślinnego 4.3.5_2. Sadzenie roślin 4.3.5_3. Pielęgnacja 4.3.6. Zestawienie projektowanych form roślinnych (obowiązkowy) 5. WYTYCZNE DOTYCZĄCE OCHRONY ZIELENI NA TERENIE BUDOWY 5.1. Wytyczne do projektu organizacji placu budowy (obowiązkowy) 5.2. Zalecenia dotyczące zabezpieczenia istniejącej zieleni (obowiązkowy) 5.3. Zalecenia dotyczące prac porządkowych po zakończeniu budowy (obowiązkowy) CZĘŚĆ GRAFICZNA Rysunek 1.1. Inwentaryzacja szczegółowa zieleni (obowiązkowy) Rysunek 2.1. Projekt zieleni (obowiązkowy) UWAGA! dodatkowe rysunki w części graficznej należy przyporządkować do części tematycznych projektu zieleni, z uwzględnieniem następującej zasady: rysunki do studiów i analiz terenu numerujemy zawsze od 1 (1.1., 1.2., 1.3. ….), rysunki do części projektowej numerujemy zawsze od 2 (2.1., 2.2. …). obowiązkowy - zakres dokumentacji projektowej wynikający z przepisów prawa (bezpośrednich zapisów lub celów określonych w poszczególnych ustawach). opcjonalnie - zakres dokumentacji, który można realizować w zależności od potrzeb i specyfiki tematu (w przypadku pkt. 1.1. - materiał pomocniczy; w przypadku pkt.1.5. - w zależności od specyfiki miejsca.

18 STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH

1. ZAKRES I METODY OPRACOWANIA DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH ZASADY PLANOWANIA ZIELENI (MACRO LEVEL) 19 STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA ORAZ OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS WEROWYCH CZEŚĆ 1 ZAKRES I METODY OPRACOWYWANIA DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ (Projekt wykonawczy - branża zieleń)

20 STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH notatki

1. ZAKRES I METODY OPRACOWANIA DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH ZASADY PLANOWANIA ZIELENI (MACRO LEVEL) 21 Istotą części pierwszej procesu projektowego jest jak najdokładniejsze rozpoznanie uwarunkowań terenowych – istniejących form zagospodarowania, ich funkcji i wartości. Prawidłowo i szczegółowo przeprowadzone badania w fazie wstępnej umożliwiają podjęcie właściwych decyzji w fazie drugiej – projektowej, gdzie planowane jest nowe zagospodarowanie terenu (dotyczy to zarówno projektowanej formy zieleni, jak i jej kompozycji). Zdobyta wiedza w fazie pierwszej pozwala na określenie technologii wykonania różnych form zagospodarowania. To również właściwy moment na prognozowanie ewentualnych kolizji pomiędzy projektowanymi elementami infrastruktury drogowej, a istniejącą zielenią przeznaczoną do adaptacji (głównie drzewami). W praktyce, w wielu przypadkach brak danych na temat możliwych kolizji, zagrożeń, wskazanych w projekcie, skutkuje zatrzymaniemprac na etapie budowy i tymsamymopóźnia realizację inwestycji.Warto podkreślić, że część pierwsza dokumentacji projektowej to materiał cenny dla wszystkich branż związanych z projektowaniem i budową dróg dla rowerów. KOMPETENCJE AUTORÓW: » » architekt krajobrazu (w zespole autorskim mogą brać udział inni specjaliści ds. zieleni w zależności od charakteru projektowanego miejsca i zakresu zbieranych danych np.: w zakresie oceny terenów o wysokich wartościach przyrodniczych niezbędny jest udział fitosocjologa; w zakresie oceny stanu zdrowotnego drzew cennych, pomników przyrody - fitopatologa, arborysty, dendrologa). REGULACJE PRAWNE: »» Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane »» Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody »» Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami »» Ustawa z dnia 27marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym »» Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiskaa WPROWADZENIE ! Część 1 obejmuje zadania z grupy„A”

STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA ORAZ OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH 1. ZAKRES I METODY OPRACOWANIA DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ 22 1.1. ZASADY OPRACOWANIA OCENY AKTUALNEGO STANU ZAGOSPODAROWANIA 1.1.1. ZAKRES I METODY OPRACOWANIA OGÓLNEJ INWENTARYZACJI ZIELENI (OPCJONALNIE) Ocena ogólna zieleni w praktyce stanowi dodatkowy, nieobowiązkowy element oceny terenu w procesie inwestycyjnym. Wykonywana jest najczęściej na etapie planowania lub/i na etapie koncepcji planowanego zagospodarowania terenu. Polega na wstępnym rozpoznaniu zasobów zieleni, w kontekście jej ilości i wartości przyrodniczej, historycznej, bądź społecznej. Stanowi ważny element fazy poprzedzającej etap realizacji projektu budowlanego. Pozwala Inwestorowi na określenie dodatkowych kosztów związanych, np. z realizacją dokumentacji projektowej (ze względu na konieczność zatrudnienia dodatkowych specjalistów do oceny wartości drzew cennych), lub/i kosztów związanych z realizacją budowy (np. ze względu na konieczność zastosowanie niestandardowych rozwiązań technicznych mających na celu ochronę drzew cennych). W szczególnych przypadkach ocena ogólna pozwala na określenie ryzyka związanego z negatywnym wpływem inwestycji na otaczającą zieleń i krajobraz. Rozpoznanie istniejącej zieleni pod kątem składu gatunkowego i jej stanu zdrowotnego, ułatwia również określenie kierunków kształtowania doboru gatunkowego roślin na etapie planowania nowego zagospodarowania terenu (zastosowanie roślin prawidłowo rozwijających się w badanym terenie). ZADANIE A.1 Ocena składu gatunkowego roślin drzewiastych Ocena polega na opracowaniu spisu gatunków roślin drzewiastych (drzew, krzewów, krzewinek, pnączy zdrewniałych), występujących w terenie objętym inwestycją, wraz z syntetycznym zbiorem danych ilościowych i jakościowych o zieleni. ▪ ▪ Opis powinien zawierać alfabetyczny wykaz, możliwie jak największej liczby gatunków roślin drzewiastych, występujących w badanym terenie. ▪ ▪ Opis poszczególnych gatunków roślin powinien zawierać informacje na temat: -- ich liczebnego udziału w drzewostanie, poprzez wskazanie gatunków dominujących (jeżeli jest to możliwe również gatunków reprezentowanych przez pojedyncze okazy); -- parametrów dominujących gatunków drzew (obwody pni mierzone na wysokości 130cm u losowo wybranych okazów), przy dużej liczbie okazów obwody należy podać w przedziałach od najmniejszych do największych wartości; -- pochodzenia poszczególnych gatunków roślin; na potrzeby sporządzania planu lub koncepcji (jeżeli nie było innych wskazań), stosuje się uproszczoną formę podawanej informacji, poprzez zastosowanie określeń: gatunek rodzimy / gatunek obcy (introdukowany); -- właściwości gatunków obcego pochodzenia związanych ze zjawiskiem inwazji; -- wartości drzew (np. wskazanie pomników przyrody, gatunków objętych ochroną prawną lub wartości wynikającej z położenia drzewostanu w obrębie obszarów objętych formami ochrony). ▪ ▪ W uzasadnionych przypadkach, na etapie ogólnej oceny zieleni, szczegółowy opis stanu drzew należy wykonać dla okazów najcenniejszych np. pomników przyrody (zasady określono w 1.1.2). ▪ ▪ W przypadku terenów otwartych, założeń zieleni o charakterze krajobrazowym dodatkowo warto ocenić stopień naturalności składu gatunkowego zieleni (porównanie z szatą roślinną charakterystyczną dla regionu geograficznego). Zestawienie elementów oceny składu gatunkowego: -- alfabetyczny wykaz gatunków (taksonów) -- wskazanie gatunków dominujących -- wskazanie parametrów drzew gatunków dominujących -- wskazanie cennych okazów drzew i krzewów -- wskazanie gatunków rodzimych i obcych -- wskazanie gatunków inwazyjnych -- określenie wartości drzewostanu, lub wybranych okazów (w odniesieniu do przepisów prawa) -- określenie zgodności rzeczywistej roślinności z potencjalną roślinnością naturalną

STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA ORAZ OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH 1. ZAKRES I METODY OPRACOWANIA DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ 23 ZADANIE A.2 Ocena struktury warstwowej Ocena zróżnicowania struktury warstwowej drzewostanów w praktyce stosowana jest najczęściej w opisach zespołów leśnych. Jednak z uwagi na charakter zieleni występującej na terenie parków i dużych skwerów, uzasadnione jest jej zastosowanie na etapie ogólnej oceny wszystkich terenów zieleni. Opis powinien zawierać informacje na temat: -- stopnia zróżnicowania struktury warstwowej zieleni (warstwa wysokich drzew, średnich drzew, warstwa podszytu i warstwa runa), ze wskazaniem warstw dominujących - fot.1,2; -- rozmieszczenia poszczególnych warstw w obrębie badanego obszaru; -- stopnia zwarcia drzewostanu i gęstości drzewostanu. Zestawienie elementów oceny struktury zieleni: -- stopień zróżnicowania warstw roślinności -- określenie dominujących warstw -- rozmieszczenie warstw w terenie -- określenie stopnia zwarcia roślinności (gęstości) w poszczególnych warstwach FOT. 1. Przykad drzewostanu o zróżnicowanej strukturze warstwowej FOT. 2. Przykad drzewostanu o dominującej jednej warstwie - wysokich drzew ZADANIE A.3. Ocena ogólna stanu zdrowotnego Ocena polega na określeniu ogólnej kondycji roślin drzewiastych występujących w obrębie badanego terenu (terenu potencjalnej inwestycji). Oparta jest o wizualną ocenę stanu koron drzew i krzewów. Szczegółowa diagnoza zaobserwowanych zmian chorobowych, rzadko wykonywana jest na etapie ogólnej inwentaryzacji zieleni, chyba że określone zostaną ku temu wskazania ze strony Inwestora. Informacje o złym lub dobrym stanie zdrowotnym poszczególnych gatunków, mogą być przydatne przy określeniu doboru gatunkowego na etapie projektowania zieleni / lub wskazywać na występowanie w środowisku czynnika negatywnie wpływającego na rozwój roślin. Opis stanu zdrowotnego (sanitarnego) powinien zawierać informacje na temat: -- ogólnej kondycji roślin drzewiastych (w formie stwierdzenia: drzewostan zdrowy / zamierający); -- udziału drzeww złym stanie sanitarnym (wartość podawana najczęściej w procentach) - fot.3; -- gatunków roślin drzewiastych w złym stanie sanitarnym (wykaz gatunków); -- gatunków roślin drzewiastych w dobrej kondycji zdrowotnej. Zestawienie elementów oceny stanu zdrowotnego: -- ogólny stan zdrowotny poszczególnych grup roślin -- udział roślin drzewiastych w złym stanie sanitarnym -- wskazanie gatunków w złym stanie sanitarnym -- wskazanie gatunków w bardzo dobrym stanie sanitarnym UWAGA! Diagnoza zaobserwowanych zmian chorobowych wymaga często wiedzy specjalistycznej i wykracza często poza kompetencje planisty, projektanta, architekta krajobrazu i botanika. FOT. 3 Widoczne w drzewostanie drzewa w złym stanie sanitarnym - liczne stanowiska jemioły w koronach

STANDARDY PROJEKTOWE I WYKONAWCZE KSZTAŁTOWANIA ORAZ OCHRONY ZIELENI W OTOCZENIU TRAS ROWEROWYCH 1. ZAKRES I METODY OPRACOWANIA DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ 24 Tabela1. Wykaz zinwentaryzowanych grup roślin drzewiastych (przykład tabeli zbiorczej). Nr na mapie Skład gatunkowy (nazwa łacińska i polska) Opis / Uwagi A Fraxinus excelsior (Jesion wyniosły) szpaler jesionów wzdłuż drogi gruntowej (obw. 158-129cm) B Quercus robur (Dąb szypułkowy) Acer platanoides (Klon pospolity) Betula pendula (Brzoza brodawkowata) Salix caprea (Wierzba iwa) Alnus glutinosa (Olsza czarna) Corylus avellana (Leszczyna pospolita) grupa drzew i krzewów; najstarsze okazy drzew to dęby szypułkowe (największe obw. 220,221,261cm), klon pospolity (obw. 216cm); grupa samosiewów w składzie: brzozy, wierzby, olsze (obw. 30÷60cm); gatunek dominujący: dąb szypułkowy krzewy wierzb w złym stanie sanitarnym C Acer platanoides (Klon pospolity) Alnus glutinosa (Olsza czarna) Prunus serotina (Czeremcha amerykańska) grupa młodych drzew; olsze czarne (obw. 147cm), klony pospolite (obw. 43, 71, 95cm), czeremcha amerykańska (obw. 56, 76cm) D Fraxinus excelsior (Jesion wyniosły) Alnus glutinosa (Olsza czarna) Acer platanoides (Klon pospolity) Salix caprea (Wierzba iwa) Sambucus nigra (Bez czarny) Crataegus pedicellata (Głóg szkarłatny) Syringa vulgaris (Lilak pospolity) grupa drzewostanu; skład gatunkowy nieznacznie zróżnicowany (na tyłach od strony stawu); najstarsze okazy drzew (obw. 150÷160cm); w warstwie krzewów liczne samosiewy bzu czarnego, oraz formy ozdobne głogów i lilaków E Fraxinus excelsior (Jesion wyniosły) Acer pseudoplatanus (Klon jawor) Acer platanoides (Klon pospolity) Alnus glutinosa (Olsza czarna) Tilia cordata (Lipa drobnolistna) Ulmus glabra (Wiąz górski) Carpinus betulus (Grab pospolity) Euonymus europaeus (Trzmielina pospolita) Corylus avellana (Leszczyna pospolita) grupa drzewostanu; najstarsze pojedyncze jesiony wyniosłe (obw. 100÷150, 166cm); klon jawor (obw.135cm), klon pospolity (obw. 180cm), olsze czarne (około 120cm); liczne samosiewy młodych drzew (lipa drobnolistna, wiąz górski, grab pospolity); wśród krzewów trzmielina pospolita i leszczyna pospolita; stopień zwarcia drzewostanu ok. 90% Rys. 1 Rozmieszczenie zinwentaryzowanych grup roślinności (wzór rysunku do inwentaryzacji ogólnej)

RkJQdWJsaXNoZXIy MjUxOTg3