DEMOGRAFICZNE I GOSPODARCZE ASPEKTY ROZWOJU MIAST DOLNEGO ŚLĄSKA

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 OPRACOWANIE Instytut Rozwoju Terytorialnego ul. Świdnicka 12/16 50-068 Wrocław DYREKTOR Maciej Zathey ZASTĘPCY DYREKTORA Magdalena Belof Przemysław Malczewski KIEROWNIK PROJEKTU „DOLNOŚLĄSKIE OBSERWATORIUM ROZWOJU TERYTORIALNEGO” Wojciech Maleszka ZESPÓŁ AUTORSKI dr Robert Szmytkie – Uniwersytet Wrocławski, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona3 Spis treści Wstęp .......................................................................................................................................... 5 1. Miejska sieć osadnicza województwa dolnośląskiego ........................................................... 7 1.1. Charakterystyka miejskiej sieci osadniczej województwa dolnośląskiego ..................... 7 1.2. Struktura wielkościowa i hierarchia miast województwa dolnośląskiego .................... 14 1.3. Funkcje administracyjne miast województwa dolnośląskiego ...................................... 21 1.4. Potencjalne nowe miasta na terenie województwa dolnośląskiego .............................. 23 2. Sytuacja ludnościowa miast województwa dolnośląskiego ................................................. 26 2.1. Zmiany ludnościowe w miastach województwa dolnośląskiego w latach 1999-2013 . 26 2.2. Kurczenie się miast na pograniczu Polski, Niemiec i Republiki Czeskiej .................... 32 2.3. Czynniki zmian ludnościowych w miastach województwa dolnośląskiego ................. 35 2.4. Prognoza demograficzna dla miast województwa dolnośląskiego do 2035 r. .............. 39 3. Miasta województwa dolnośląskiego jako lokalne rynki pracy ........................................... 46 3.1. Potencjał gospodarczy miast województwa dolnośląskiego ......................................... 46 3.2. Zróżnicowanie funkcjonalne miast województwa dolnośląskiego ............................... 52 3.3. Baza ekonomiczna miast w województwie dolnośląskim ............................................ 56 3.4. Strefy dojazdów do pracy do wybranych miast województwa dolnośląskiego ............ 63 3.5. Przyszłość miejskich rynków pracy w województwie dolnośląskim ............................ 70 4. Wnioski i rekomendacje ....................................................................................................... 72 Literatura .................................................................................................................................. 77 Spis rycin .................................................................................................................................. 80 Spis tabel .................................................................................................................................. 83

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona4

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona5 Wstęp Od początku swego istnienia miasta były czynnikiem dynamizującym rozwój społeczno-gospodarczy regionów. To stąd wychodziły innowacje, nowe trendy. To tu koncentrowała się ludność i działalność gospodarcza. W dzisiejszym świecie rola miast jest tak znacząca, że zwykle kondycja poszczególnych regionów, a nawet krajów, jest zależna od kondycji miast. Co ważne stwierdzenie to nie dotyczy wyłącznie miast największych, których zasięg oddziaływania przekracza granice regionu czy wręcz rozpościera się na obszar całego świata, tak jak ma to miejsce w przypadku miast globalnych i metropolii regionalnych. Również i małe miasta, stanowiące ośrodki centralne dla otaczających je obszarów wiejskich i lokalne rynki pracy, odgrywają niezwykle istotną rolę w systemie osadniczym. Wychodząc z powyższych założeń sporządzona została diagnoza dla miast województwa dolnośląskiego, regionu charakteryzującego się wysokim stopniem urbanizacji, którego rozwój w głównej mierze zależny jest od tutejszych ośrodków miejskich. Główne cele opracowania to:  identyfikacja funkcji miast województwa dolnośląskiego, określenie ich potencjału demograficznego i ekonomicznego oraz barier rozwojowych;  określenie modelu przestrzennego rozwoju sieci miast Dolnego Śląska z uwzględnieniem kierunków i tendencji jego przekształceń. Przedmiot opracowania obejmuje: 1. Określenie obecnych i przyszłych czynników rozwoju miast oraz struktur demograficznych w miastach województwa dolnośląskiego: a) opracowanie charakterystyki i typologii demograficznej miast z uwzględnieniem trendów rozwoju demograficznego Polski oraz regionów sąsiednich Niemiec i Republiki Czeskiej; b) analiza wielkości i struktury lokalnych rynków pracy – diagnoza stanu i prognoza zmian liczby pracujących. 2. Określenie ekonomicznych podstaw funkcjonowania i rozwoju miast województwa dolnośląskiego: a) identyfikacja bazy ekonomicznej miast wraz z określeniem funkcji egzogenicznych i endogenicznych; b) ocena stopnia dywersyfikacji struktury gospodarczej miast. 3. Opracowanie wielokryterialnej typologii funkcjonalnej miast Dolnego Śląska wraz z analizą zmian funkcjonalnych miast. 4. Określenie powiązań funkcjonalno-przestrzennych miast województwa dolnośląskiego w układach miasto – miasto i miasto – bezpośrednie otoczenie: a) analizy siły i struktury powiązań funkcjonalno-przestrzennych uwzględniająca faktyczne przepływy ludności; b) identyfikacja funkcji specyficznych miast.

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona6 5. Pozycjonowanie miast w sieci osadniczej województwa dolnośląskiego (ocena regionalnego systemu osadniczego): a) analiza hierarchii miast w systemie osadniczym z uwzględnieniem regionów sąsiednich Polski, Niemiec i Republiki Czeskiej; b) weryfikacja roli miast i zespołów miejskich w procesach rozwojowych regionu – identyfikacja biegunów wzrostu i obszarów „kurczących się”. Opracowanie zostało sporządzone dla 91 miast województwa dolnośląskiego, do czego wykorzystano:  historyczne i aktualne dane statystyczne o sytuacji społeczno-gospodarczej miast województwa dolnośląskiego (głównie pochodzące z Banku Danych Lokalnych GUS);  prognozę demograficzną dla gmin województwa dolnośląskiego do 2035 r.;  prognozę rynku pracy dla gmin województwa dolnośląskiego do 2035 r. Całość opracowania podzielona została na trzy zasadnicze części: 1. Miejska sieć osadnicza województwa dolnośląskiego. 2. Sytuacja ludnościowa miast województwa dolnośląskiego. 3. Miasta województwa dolnośląskiego jako lokalne rynki pracy.

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona7 1. Miejska sieć osadnicza województwa dolnośląskiego 1.1. Charakterystyka miejskiej sieci osadniczej województwa dolnośląskiego Wg stanu na 31.12.2013 r. w województwie dolnośląskim znajdowało się 91 miast, co stanowiło 10,0% ogółu miast w kraju. Większą liczbę miast posiadało jedynie województwo wielkopolskie (109). Znaczna liczba miast wpływa na dużą gęstość miejskiej sieci osadniczej na Dolnym Śląsku (219,2 km2 na miasto, przy średniej krajowej wynoszącej 344,4 km2 na miasto). Większą gęstością sieci miast charakteryzowało się jedynie województwo śląskie (173,7 km2 na miasto). W 2013 r. w miastach województwa dolnośląskiego zamieszkiwało 2,02 mln mieszkańców, co stanowiło 69,4% ogółu ludności regionu. Wyższym wskaźnikiem urbanizacji cechowało się tylko województwo śląskie (77,4%, przy średniej krajowej wynoszącej 60,5%). Przytoczone wskaźniki wskazują na wysoki w skali kraju stopień zurbanizowania województwa dolnośląskiego (tab. 1). Tab. 1. Wskaźniki charakteryzujące miejską sieć osadniczą województwa dolnośląskiego na tle pozostałych województw w kraju (dane dla 2013 r.) Region Liczba miast Gęstość sieci miejskiej [km2 na miasto] Udział ludności miejskiej [%] dolnośląskie 91 219,2 69,4 kujawsko-pomorskie 52 345,6 60,0 lubelskie 42 598,2 46,2 lubuskie 42 333,0 63,1 łódzkie 44 414,1 63,4 małopolskie 61 248,9 48,7 mazowieckie 85 418,3 64,2 opolskie 35 268,9 52,1 podkarpackie 50 356,9 41,2 podlaskie 40 504,7 60,4 pomorskie 42 436,0 65,1 śląskie 71 173,7 77,4 świętokrzyskie 31 377,8 44,8 warmińsko-mazurskie 49 493,3 59,3 wielkopolskie 109 273,6 55,2 zachodniopomorskie 64 357,7 68,6 Polska ogółem 908 344,4 60,4 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. O ile województwo dolnośląskie cechuje się wysokim stopniem rozwoju miejskiej sieci osadniczej, na tle pozostałych województw w kraju, to w porównaniu z sąsiadującymi z nim regionami Niemiec (Saksonia) i Republiki Czeskiej (kraje hradecki, liberecki, ołomuniecki i pardubicki) posiada ponad dwukrotnie mniejszą gęstość sieci miast, co wynika przede

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona8 wszystkim z faktu znacznie mniejszej liczby miast (tab. 2) przy porównywalnej ich powierzchni i równie wysokim udziale ludności miejskiej. Tab. 2. Wskaźniki charakteryzujące miejską sieć osadniczą województwa dolnośląskiego na tle sąsiadujących regionów Niemiec i Republiki Czeskiej (dane dla 2013 r.) Region Powierzchnia [km2] Liczba ludności Gęstość zaludnienia [osoby/km2] Liczba miast Gęstość sieci miejskiej [km2 na miasto] Udział ludności miejskiej [%] Dolny Śląsk 19947 2 909 997 145,9 91 219,2 69,4 Saksonia 18416 4 046 385 219,7 171 107,7 80,1 Północne Czechy 17707 2 142 859 121,0 155 114,2 64,8 Opracowanie własne. Województwo dolnośląskie charakteryzuje się także dość znacznym zróżnicowaniem wewnątrzregionalnym w zakresie rozwoju miejskiej sieci osadniczej. Wpływa na to głównie nierównomierne rozmieszczenie miast na terenie województwa (ryc. 1). Większość miast w regionie koncentruje się w podregionie wałbrzyskim (31) i jeleniogórskim (28), co wpływa na znaczną gęstość miejskiej sieci osadniczej w obu podregionach (134,8 km2 na miasto w podregionie wałbrzyskim i 198,9 km2 na miasto w podregionie jeleniogórskim). Północna część województwa charakteryzuje się dużo niższą gęstością sieci miast (315,7 km2 na miasto w podregionie legnicko-głogowskim i 320,2 km2 na miasto w podregionie wrocławskim). Ryc. 1. Rozmieszczenie miast w województwie dolnośląskim Opracowanie własne. km 0 1020304050

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona9 Na terenie Dolnego Śląska można wyróżnić też strefy bezmiejskie (ryc. 2), występujące na obszarze Borów Dolnośląskich, w północnej części podregionu legnicko-głogowskiego i w otoczeniu Wrocławia. Ryc. 2. Strefy bezmiejskie1 na obszarze województwa dolnośląskiego Opracowanie własne. Duże zróżnicowanie wewnątrzregionalne występuje również w przypadku wartości wskaźnika urbanizacji (udziału ludności miejskiej) w odniesieniu do poszczególnych powiatów województwa dolnośląskiego. Oprócz miast na prawach powiatu (Jelenia Góra, Legnica, Wałbrzych, Wrocław) najwyższym udziałem ludności miejskiej w 2013 r. (ryc. 3) cechowały się powiaty: dzierżoniowski (81,3%), głogowski (76,4%) i lubiński (75,0%), natomiast najniższym powiaty: wrocławski (15,2%), średzki (17,8%), milicki (31,5%), legnicki (32,3%) i strzeliński (33,5%). Na wartość wskaźnika urbanizacji oprócz wielkości miast wpływa również liczba ośrodków miejskich. W przypadku województwa dolnośląskiego najwięcej miast skupiają powiaty: kłodzki (11) oraz dzierżoniowski, lwówecki, oleśnicki, świdnicki, wałbrzyski i zgorzelecki (po 5). Po jednym mieście (wyłączając miasta na prawach powiatu) znajduje się z kolei w powiatach: głogowskim, milickim i średzkim, a po dwa miasta w powiatach: bolesławieckim, górowskim, jaworskim, kamiennogórskim, legnickim, lubińskim, strzelińskim i wołowskim. 1 Strefy bezmiejskie wyznaczono w oparciu o strefę buforową o zasięgu jednej mili (ok. 8 km), nawiązując do tzw. prawa mili stosowanego w średniowieczu do wyznaczenia zasięgu oddziaływania handlowego miasta. miasta strefy podmiejskie km 0 1020304050

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona10 Ryc. 3. Udział ludności miejskiej w powiatach województwa dolnośląskiego w 2013 roku Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Na dużą gęstość sieci miast w województwie dolnośląskim wskazuje także niewielka średnia odległość rzeczywista między miastami wyznaczona na podstawie dendrytu wrocławskiego (ryc. 4), wynosząca 14,3 km. Kombinowany charakter histogramu najkrótszych odległości między miastami (ryc. 5) świadczy o nierównomiernym rozmieszczeniu miast w obrębie województwa i o zróżnicowanych sposobach rozmieszczenia miast w poszczególnych jego częściach (gronowym w podregionie wałbrzyskim, przypadkowym w podregionach jeleniogórskim i wrocławskim, a także równomiernym w podregionie legnicko-głogowskim) (por. Golachowski i in. 1974). Najkrótsza rzeczywista odległość między miastami występuje między Bielawą a Pieszycami (4,5 km), natomiast najdłuższa między Miliczem, a Twardogórą (27,6 km)2. Największa liczba najkrótszych połączeń między miastami znajduje się w przedziale 13-19 km, co wynosi w przybliżeniu około 2 mile (ok. 16 km). Świadczy to o dużej trwałości miejskiej sieci osadniczej w regionie, która w zasadniczym stopniu została ukształtowana w średniowieczu i zmodyfikowana dopiero w okresie powojennym (ryc. 6). Dotyczyło to głównie sudeckiej części województwa (ryc. 7), gdzie prawa miejskie uzyskało ponad 20 miejscowości, głównie ośrodków przemysłowych lub miejscowości uzdrowiskowo-turystycznych. 2 Dotyczy to tylko odległości między najbliższymi sąsiadami. km 0 1020304050 Wskaźnik urbanizacji miasta 82 - 100 70 - 82 53 - 70 38 - 53 15 - 38

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona11 Ryc. 4. Dendryt dla miast województwa dolnośląskiego w 2013 roku Opracowanie własne. Ryc. 5. Histogram odległości między miastami województwa dolnośląskiego w 2013 roku Opracowanie własne. km 0 1020304050

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona12 Ryc. 6. Miasta województwa dolnośląskiego wg roku nadania praw miejskich Opracowanie własne na podstawie Krzysztofik 2007. Ryc. 7. Struktura miast województwa dolnośląskiego wg roku pierwszego nadania praw miejskich Opracowanie własne na podstawie Krzysztofik 2007. Analiza dendrytu wykazała, że miasta na terenie województwa dolnośląskiego wykazują tendencję do tworzenia skupień. Największe skupiska miast w regionie występują km 0 1020304050 1211-1240 1241-1300 1301-1400 Okres nadania praw miejskich 1601-1800 1801-1945 1945-1977 po 1977 1945-1977 po 1977 1401-1600 Restytucja

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona13 w otoczeniu: Wałbrzycha (7 miast), Jeleniej Góry i Dzierżoniowa (po 5 miast). Ponadto na terenie województwa dolnośląskiego można wyodrębnić kilka typów zespołów miejskich o zróżnicowanej randze (ryc. 8, tab. 3): 1. Zespoły miejskie o znaczeniu ponadregionalnym:  Aglomeracja Wrocławska – aglomeracja monocentryczna, składająca się z izolowanego ośrodka ponadregionalnego (Wrocław), rozległej i dobrze wykształconej strefy podmiejskiej (obejmującej dwa pierścienie gmin o charakterze przejściowym) i ośrodków satelickich (Oleśnica, Trzebnica, Oborniki Śląskie, Brzeg Dolny, Środa Śląska, Kąty Wrocławskie, Sobótka, Strzelin, Oława, Jelcz-Laskowice) leżących w odległości 20-30 km od miasta centralnego; 2. Zespoły miejskie o znaczeniu regionalnym:  Aglomeracja Legnicko-Głogowska – aglomeracja policentryczna, składająca się z czterech ośrodków centralnych (Legnica, Lubin, Polkowice i Głogów), połączonych swoimi strefami podmiejskimi i trzech ośrodków satelickich dla Legnicy (Chojnów, Złotoryja, Jawor);  Aglomeracja Jeleniogórska i Aglomeracja Wałbrzyska – klasyczne aglomeracje monocentryczne rozwinięte wokół ośrodków regionalnych (Jelenia Góra, Wałbrzych), obejmujące kilka miast i dobrze wykształcone strefy podmiejskie; 3. Zespoły miejskie o znaczeniu subregionalnym:  Aglomeracja Dzierżoniowska o charakterze konurbacji, której centrum stanowi trójmiasto (Dzierżoniów, Bielawa, Pieszyce);  izolowane ośrodki subregionalne z dobrze wykształconymi strefami podmiejskimi (Bolesławiec, Świdnica, Zgorzelec); 4. Zespoły miejskie o znaczeniu lokalnym:  izolowane ośrodki lokalne ze słabo wykształconymi strefami podmiejskimi (np. Kamienna Góra, Kłodzko, Lubań, Lwówek Śląski, Strzegom, Syców, Złotoryja);  układy strefowe (np. Polanica-Zdrój – Szczytna – Duszniki-Zdrój). Tab. 3. Podstawowe dane na temat wybranych zespołów miejskich województwa dolnośląskiego (dane dla 2013 r.) Liczba gmin Powierzchnia [km2] Liczba ludności Gęstość zaludnienia Aglomeracja Wrocławska 37 5482 1130200 206 Aglomeracja Legnicko-Głogowska 30 3140 468984 149 Aglomeracja Wałbrzyska 10 545 198912 365 Aglomeracja Jeleniogórska 9 703 132031 188 Aglomeracja Dzierżoniowska 6 354 97075 274 Świdnica + strefa podmiejska 5 480 105629 220 Bolesławiec + strefa podmiejska 5 866 82753 96 Zgorzelec + strefa podmiejska 5 365 60061 165 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS.

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona14 Ryc. 8. Zespoły miejskie na terenie województwa dolnośląskiego Opracowanie własne. 1.2. Struktura wielkościowa i hierarchia miast województwa dolnośląskiego Największymi pod względem liczby ludności miastami w województwie dolnośląskim w 2013 r. były: Wrocław (632,1 tys. mieszk.), Wałbrzych (117,9 tys.), Legnica (102,0 tys.), Jelenia Góra (82,0 tys.), Lubin (74,1 tys.), Głogów (69,0 tys.) i Świdnica (59,2 tys.). W strukturze wielkościowej miast województwa w 2013 r. dominowały miasta małe (liczące od 5000 do 20000 mieszkańców) i bardzo małe (do 5000 mieszkańców), stanowiące w sumie 78,0% ogółu miast (tab. 4), a miasta liczące ponad 50000 mieszkańców stanowią jedynie 7,7% ogółu miast w województwie. W stosunku do średniej krajowej województwo dolnośląskie wyróżnia się bardzo wysokim udziałem miast małych i znacznie mniejszym udziałem miast bardzo małych i dużych. Mimo dominacji miast bardzo małych i małych w strukturze wielkościowej miast województwa dolnośląskiego, największy udział ludności miejskiej skupia się w miastach największych (tab. 5), tzn. we Wrocławiu (31,3%) i miastach dużych (25,0%). W miastach małych i bardzo małych zamieszkuje natomiast jedynie 25,4% ogółu ludności miejskiej województwa dolnośląskiego. Zespoły miejskie bolesławiecki dzierżoniowski jeleniogórski miasta - rdzenie zespołów miejskich wrocławski legnicko-głogowski świdnicki wałbrzyski zgorzelecki km 0 1020304050

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona15 Tab. 4. Struktura wielkościowa miast województwa dolnośląskiego na tle pozostałych województw w kraju (dane dla 2013 r.) Region Miasta ogółem Udział miast [%] bardzo małych (do 5000 mieszkańców) małych (5000-20000 mieszkańców) średnich (20000-50000 mieszkańców) dużych (50000-200000 mieszkańców) bardzo dużych (pow. 200000 mieszkańców) dolnośląskie 91 26,4 51,6 14,3 6,6 1,1 kujawsko-pomorskie 52 38,5 46,2 5,8 5,8 3,8 lubelskie 42 35,7 35,7 14,3 11,9 2,4 lubuskie 42 42,9 42,9 7,1 7,1 0,0 łódzkie 44 29,5 34,1 11,4 22,7 2,3 małopolskie 61 29,5 47,5 18,0 3,3 1,6 mazowieckie 85 29,4 42,4 15,3 10,6 2,4 opolskie 35 28,6 54,3 8,6 8,6 0,0 podkarpackie 50 38,0 42,0 6,0 14,0 0,0 podlaskie 40 52,5 27,5 12,5 5,0 2,5 pomorskie 42 21,4 42,9 16,7 14,3 4,8 śląskie 71 16,9 32,4 16,9 29,6 4,2 świętokrzyskie 31 45,2 35,5 6,5 9,7 3,2 warmińsko-mazurskie 49 38,8 38,8 16,3 6,1 0,0 wielkopolskie 109 45,9 35,8 11,9 5,5 0,9 zachodniopomorskie 64 50,0 32,8 7,8 7,8 1,6 Polska ogółem 908 35,0 40,4 12,3 10,4 1,9 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Tab. 5. Struktura wielkościowa miast województwa dolnośląskiego wg udziału w ludności miejskiej na tle pozostałych województw w kraju (dane dla 2013 r.) Region Udział ludności miejskiej w poszczególnych kategoriach wielkościowych miast [%] bardzo małe małe średnie duże bardzo duże dolnośląskie 3,8 21,6 18,3 25,0 31,3 kujawsko-pomorskie 5,2 21,1 6,0 22,9 44,8 lubelskie 4,3 17,7 15,6 27,8 34,6 lubuskie 9,2 33,4 13,6 43,8 0,0 łódzkie 2,6 10,5 7,3 34,8 44,8 małopolskie 3,5 18,5 19,7 12,0 46,3 mazowieckie 2,4 13,7 11,1 15,9 56,9 opolskie 5,3 35,1 15,9 43,7 0,0 podkarpackie 5,7 22,7 13,1 58,5 0,0 podlaskie 7,4 16,3 17,2 18,3 40,8 pomorskie 2,2 12,4 15,1 22,9 47,4 śląskie 1,1 7,5 10,4 59,9 21,1 świętokrzyskie 7,1 19,7 7,9 30,2 35,1 warmińsko-mazurskie 6,9 26,0 25,5 41,6 0,0 wielkopolskie 7,6 21,6 17,8 24,3 28,7 zachodniopomorskie 8,0 20,5 10,9 26,0 34,6 Polska ogółem 4,2 17,1 13,6 31,3 33,8 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS.

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona16 W porównaniu z sąsiadującymi regionami Niemiec i Republiki Czeskiej, województwo dolnośląskie charakteryzuje się zbliżoną strukturą wielkościową miast (tab. 6). Region Północnych Czech posiada z kolei zdecydowanie mniejszy udział miast małych i średnich, natomiast ponad dwukrotnie większy udział miast bardzo małych. Nawiązując do dużo mniejszej liczby miast i gęstości sieci miejskiej na Dolnym Śląsku można stwierdzić, że na tle sąsiadujących regionów Niemiec i Republiki Czeskiej województwo dolnośląskie charakteryzuje się niedoborem miast bardzo małych. Potwierdza to również duża liczba zurbanizowanych osiedli wiejskich na Dolnym Śląsku, które z uwagi na wysoki stopień rozwoju cech miejskich i funkcje pełnione w systemie osadniczym, powinny stać się miastami. Problem ten nie dotyczy jednak wyłącznie województwa dolnośląskiego, ale całego kraju. Tab. 6. Struktura wielkościowa miast województwa dolnośląskiego na tle sąsiadujących regionów Niemiec i Republiki Czeskiej (dane dla 2013 r.) Region Udział miast [%] bardzo małych (do 5000 mieszkańców) małych (5000-20000 mieszkańców) średnich (20000-50000 mieszkańców) dużych (50000-200000 mieszkańców) bardzo dużych (pow. 200000 mieszkańców) Dolny Śląsk 26,4 51,6 14,3 6,6 1,1 Saksonia 25,7 59,6 11,1 1,8 1,8 Północne Czechy 56,8 35,5 5,2 2,6 0,0 Opracowanie własne. Największe miasta województwa dolnośląskiego nie są rozmieszczone w sposób równomierny (ryc. 9), bowiem aż trzy, spośród siedmiu największych miast regionu, skupione są w obrębie aglomeracji legnicko-głogowskiej. Ponadto poszczególne podregiony województwa dolnośląskiego charakteryzują się zróżnicowanymi strukturami wielkościowymi miast (tab. 7). Najbardziej racjonalną strukturą wielkościową miast z punktu widzenia rozkładu poszczególnych klas wielkościowych cechuje się podregion jeleniogórski (występuje tu wzrost udziału liczby miast w klasach wraz ze zmniejszaniem się ich przedziału wielkościowego, co nawiązuje do rozkładu Zipfa oraz struktury wielkościowej miast w teorii ośrodków centralnych Christallera). Tab. 7. Struktura wielkościowa miast województwa dolnośląskiego według podregionów (dane dla 2013 r.) Podregion Miasta ogółem Udział miast [%] bardzo małych (do 5000 mieszkańców) małych (5000-20000 mieszkańców) średnich (20000-50000 mieszkańców) dużych (50000-200000 mieszkańców) bardzo dużych (pow. 200000 mieszkańców) jeleniogórski 28 42,9 35,7 17,9 3,6 0,0 legnicko-głogowski 11 18,2 45,5 9,1 27,3 0,0 wałbrzyski 31 22,6 54,8 16,1 6,5 0,0 wrocławski 21 14,3 71,4 9,5 0,0 4,8 województwo 91 26,4 51,6 14,3 6,6 1,1 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS.

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona17 W pozostałych podregionach województwa dolnośląskiego uwidacznia się problem niedoboru miast bardzo małych, który dotyczy w szczególności podregionów wrocławskiego i legnicko-głogowskiego, a w mniejszym stopniu również podregionu wałbrzyskiego. Ryc. 9. Liczba ludności w miastach województwa dolnośląskiego w 2013 roku Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Zmiany ludnościowe, jakie miały miejsce w miastach województwa dolnośląskiego w latach 1999-2013, przyczyniły się do zmian w hierarchii ośrodków oraz pogłębienia się dominacji Wrocławia nad pozostałymi miastami regionu (ryc. 10), co przejawia się m.in. wzrostem odchylenia od teoretycznej liczby ludności wyznaczonej przy pomocy metody Zipfa z 56,4% w 1999 r. do 59,4% w 2013 r. Dominująca pozycja Wrocławia pogłębia się głównie kosztem byłych ośrodków wojewódzkich (Jeleniej Góry, Legnicy i Wałbrzycha). Świadczy o tym wzrost udziału mieszkańców Wrocławia w liczbie ludności miejskiej województwa z 30,8% w 1999 roku do 31,3% w 2013 roku, przy równoczesnym spadku udziału ludności byłych ośrodków wojewódzkich z 15,9% do 15,0% w analogicznym okresie (tab. 8). Znaczące zmiany liczby ludności w ostatnich latach nie pociągają jednak za sobą zmian w hierarchii 10 największych miast województwa dolnośląskiego (tab. 9). Największy awans w hierarchii miast województwa między 1999 a 2013 rokiem odnotowano w takich ośrodkach satelickich Wrocławia jak: Siechnice (o 19 pozycji), Kąty Wrocławskie (o 13 pozycji), Sobótka (o 8 pozycji),Trzebnica (o 6 pozycji). Związane jest to z zaawansowanymi procesami km 0 1020304050 632000 100000 1800 Liczba ludności 40000

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona18 suburbanizacji, które w przypadku Wrocławia obejmują nie tylko obszary wiejskie, ale również miasta nieznacznie oddalone od stolicy regionu. Największy spadek w hierarchii odnotowały z kolei małe miasta położone w Sudetach, podlegające w ostatnich latach znaczącym procesom depopulacji, jak np. Duszniki Zdrój, Głuszyca, Lądek Zdrój i Lubawka (spadek o 5 pozycji), czy Jedlina Zdrój i Świeradów Zdrój (spadek o 4 pozycje). Ryc. 10. Liczba ludności a ranga miast w województwie dolnośląskim A – 1999 r., B – 2003 r., C – 2008 r., D – 2013 r. Opracowanie własne. Tab. 8. Zmiany udziału poszczególnych kategorii wielkościowych miast w liczbie ludności miejskiej województwa dolnośląskiego w latach 1999-2013 Rok Zmiana udziału 1999 2003 2008 2013 Wrocław 30,8 30,9 31,2 31,3 +0,5 Jelenia Góra, Legnica, Wałbrzych 15,9 15,7 15,4 15,0 -0,9 miasta liczące 50-80 tys. mieszk. 10,1 10,1 10,0 10,0 -0,1 miasta liczące 20-50 tys. mieszk. 18,4 18,3 18,2 18,3 -0,1 miasta liczące 10-20 tys. mieszk. 11,3 11,4 11,4 11,4 +0,1 miasta liczące do 10 tys. mieszk. 13,5 13,6 13,8 14,0 +0,5 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS.

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona19 Tab. 9. Miasta województwa dolnośląskiego wg malejącej liczby ludności w latach 1999-2013 Ranga miast nr w 1999 r. w 2003 r. w 2008 r. w 2013 r. 1 Wrocław Wrocław Wrocław Wrocław 2 Wałbrzych Wałbrzych Wałbrzych Wałbrzych 3 Legnica Legnica Legnica Legnica 4 Jelenia Góra Jelenia Góra Jelenia Góra Jelenia Góra 5 Lubin Lubin Lubin Lubin 6 Głogów Głogów Głogów Głogów 7 Świdnica Świdnica Świdnica Świdnica 8 Bolesławiec Bolesławiec Bolesławiec Bolesławiec 9 Oleśnica Oleśnica Oleśnica Oleśnica 10 Dzierżoniów Dzierżoniów Dzierżoniów Dzierżoniów 11 Zgorzelec Zgorzelec Zgorzelec Oława 12 Bielawa Bielawa Bielawa Zgorzelec 13 Oława Oława Oława Bielawa 14 Kłodzko Kłodzko Kłodzko Kłodzko 15 Nowa Nowa Jawor Jawor 16 Jawor Jawor Nowa Nowa 17 Świebodzice Świebodzice Świebodzice Świebodzice 18 Lubań Lubań Polkowice Polkowice 19 Kamienna Góra Kamienna Góra Lubań Lubań 20 Polkowice Polkowice Kamienna Góra Kamienna Góra 21 Bogatynia Bogatynia Bogatynia Bogatynia 22 Boguszów-Gorce Strzegom Strzegom Strzegom 23 Strzegom Boguszów-Gorce Złotoryja Boguszów-Gorce 24 Złotoryja Złotoryja Boguszów-Gorce Złotoryja 25 Ząbkowice Śl. Ząbkowice Śl. Ząbkowice Śl. Jelcz-Laskowice 26 Jelcz-Laskowice Jelcz-Laskowice Jelcz-Laskowice Ząbkowice Śl. 27 Chojnów Chojnów Chojnów Chojnów 28 Brzeg Dolny Brzeg Dolny Brzeg Dolny Trzebnica 29 Strzelin Góra Góra Wołów 30 Góra Strzelin Trzebnica Strzelin 31 Wołów Wołów Wołów Brzeg Dolny 32 Milicz Milicz Strzelin Góra 33 Kowary Trzebnica Milicz Milicz 34 Trzebnica Kowary Kowary Kowary 35 Bystrzyca Kł. Bystrzyca Kł. Syców Bystrzyca Kł. 36 Syców Syców Bystrzyca Kł. Syców 37 Kudowa-Zdrój Kudowa-Zdrój Kudowa-Zdrój Kudowa-Zdrój 38 Pieszyce Lwówek Śl. Lwówek Śl. Pieszyce 39 Ziębice Pieszyce Pieszyce Środa Śl. 40 Lwówek Śl. Ziębice Ziębice Lwówek Śl. 41 Środa Śl. Środa Śl. Środa Śl. Ziębice 42 Chocianów Oborniki Śl. Oborniki Śl. Oborniki Śl. 43 Oborniki Śl. Chocianów Chocianów Chocianów 44 Szklarska Poręba Szklarska Poręba Szklarska Poręba Sobótka 45 Gryfów Śl. Gryfów Śl. Gryfów Śl. Gryfów Śl. 46 Głuszyca Głuszyca Żarów Żarów 47 Polanica-Zdrój Polanica-Zdrój Polanica-Zdrój Szklarska Poręba

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona20 48 Piława Górna Twardogóra Sobótka Twardogóra 49 Żarów Piława Górna Twardogóra Piława Górna 50 Twardogóra Żarów Głuszyca Polanica-Zdrój 51 Lubawka Sobótka Piława Górna Głuszyca 52 Sobótka Przemków Żmigród Piechowice 53 Przemków Żmigród Piechowice Żmigród 54 Piechowice Lubawka Przemków Przemków 55 Lądek-Zdrój Piechowice Lubawka Kąty Wr. 56 Stronie Śl. Lądek-Zdrój Stronie Śl. Lubawka 57 Żmigród Stronie Śl. Lądek-Zdrój Siechnice 58 Ścinawa Ścinawa Ścinawa Stronie Śl. 59 Pieńsk Pieńsk Pieńsk Pieńsk 60 Szczawno-Zdrój Szczawno-Zdrój Szczawno-Zdrój Lądek-Zdrój 61 Bolków Bolków Kąty Wr. Ścinawa 62 Szczytna Kąty Wr. Bolków Szczawno-Zdrój 63 Jedlina-Zdrój Szczytna Szczytna Szczytna 64 Duszniki-Zdrój Karpacz Jaworzyna Śl. Bolków 65 Jaworzyna Śl. Jaworzyna Śl. Jedlina-Zdrój Jaworzyna Śl. 66 Karpacz Jedlina-Zdrój Bierutów Bierutów 67 Bierutów Duszniki-Zdrój Karpacz Jedlina-Zdrój 68 Kąty Wr. Bierutów Duszniki-Zdrój Karpacz 69 Świeradów-Zdrój Leśna Olszyna Duszniki-Zdrój 70 Leśna Mieroszów Leśna Leśna 71 Mieroszów Świeradów-Zdrój Świeradów-Zdrój Olszyna 72 Zawidów Zawidów Mieroszów Zawidów 73 Mirsk Mirsk Zawidów Świeradów-Zdrój 74 Wojcieszów Nowogrodziec Mirsk Mieroszów 75 Nowogrodziec Wojcieszów Nowogrodziec Nowogrodziec 76 Siechnice Siechnice Wojcieszów Mirsk 77 Prochowice Prochowice Siechnice Wojcieszów 78 Niemcza Niemcza Prochowice Prochowice 79 Węgliniec Węgliniec Niemcza Niemcza 80 Złoty Stok Złoty Stok Węgliniec Węgliniec 81 Bardo Bardo Złoty Stok Złoty Stok 82 Międzylesie Międzylesie Wąsosz Wąsosz 83 Wąsosz Wąsosz Bardo Bardo 84 Radków Radków Międzylesie Międzylesie 85 Świerzawa Świerzawa Radków Radków 86 Międzybórz Międzybórz Świerzawa Międzybórz 87 Wiązów Wiązów Międzybórz Świerzawa 88 Wleń Prusice Wiązów Wiązów 89 Lubomierz Wleń Prusice Prusice 90 Lubomierz Wleń Lubomierz 91 Lubomierz Wleń Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Województwo dolnośląskie, na tle sąsiadujących regionów Niemiec i Republiki Czeskiej, wyróżnia się również zdecydowanie monocentrycznym charakterem, w którym dominującą rolę odgrywa największe miasto regionu, jakim jest Wrocław (ryc. 11). Stosunek wielkości między największym, a drugim miastem regionu wynosi w przypadku województwa

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona21 dolnośląskiego 5,36, podczas gdy w Północnych Czechach wynosi on 1,03, a w Saksonii 1,00. Saksonia i region Północnych Czech mają wyraźnie policentryczny charakter. W Saksonii dominującą rolę odgrywają Drezno i Lipsk, uzupełniane przez Chemnitz, natomiast w regionie Północnych Czech wiodącą rolę odgrywają siedziby poszczególnych krajów (tzn. Hradec Kralowe, Liberec, Ołomuniec i Pardubice), uzupełniane przez dawne ośrodki powiatowe (obecnie miasta z rozszerzonymi uprawnieniami). Ryc. 11. Liczba ludności a ranga miast w województwie dolnośląskim, Saksonii i Północnych Czechach w 2013 roku Opracowanie własne. 1.3. Funkcje administracyjne miast województwa dolnośląskiego Miasta województwa dolnośląskiego pełnią zróżnicowane funkcje administracyjne. Od 1 stycznia 2010 r. wszystkie miasta w województwie stały się siedzibami gmin, przy czym 22 miasta to siedziby gmin miejskich, 14 miast to siedziby odrębnych gmin miejskich i wiejskich, a 55 miast to siedziby gmin miejsko-wiejskich (ryc. 12) (siedziba gminy Świętej Katarzyny została przeniesiona do Siechnic). Ponadto 26 miast województwa pełni funkcję miast powiatowych, w tym 4 miasta (Jelenia Góra, Legnica, Wałbrzych i stolica województwa Wrocław) są dodatkowo wydzielone z granic otaczających je powiatów ziemskich jako miasta na prawach powiatu. Analiza obecnego podziału administracyjnego województwa dolnośląskiego na szczeblu gminnym i powiatowym oraz układu powiatowego funkcjonującego przed 1975 r. (czyli w momencie zniesienia trójstopniowego podziału terytorialnego kraju) pozwala na stwierdzenie, że podział administracyjny województwa wymaga kilku znaczących korekt.

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona22 Ryc. 12. Funkcje administracyjne miast województwa dolnośląskiego w 2013 roku Opracowanie własne. W przypadku miast Dolnego Śląska zmiany te powinny dotyczyć:  rozdzielenia miast od obszarów wiejskich, w przypadku kilkunastu miast (m.in. Bystrzyca Kł., Góra, Lwówek Śl., Milicz, Polkowice, Strzegom, Strzelin, Środa Śl., Wołów i Ząbkowice Śl.) stanowiących obecnie siedziby gmin miejsko-wiejskich (podział gminy miejsko-wiejskiej na gminę miejską i wiejską), co wynika z odmiennej specyfiki procesów ludnościowych i osadniczych w miastach i otaczających je obszarach wiejskich;  przywrócenia trzech powiatów ziemskich funkcjonujących do 1975 r. (tzn. bystrzyckiego i noworudzkiego, stanowiących obecnie część powiatu kłodzkiego oraz sycowskiego, stanowiącego część powiatu oleśnickiego), które nie zostały przywrócone wraz z reformą administracyjną w 1999 r., mimo iż miasta proponowane na ich siedziby pełnią faktyczną rolę ośrodków powiatowych w systemie osadniczym (Petrzyszyn 2005) i posiadają dobrze rozwinięte zaplecza spełniające wymogi stawiane jednostkom powiatowym;  ewentualnego wydzielenia trzech miast z obszaru powiatów ziemskich i ustanowienia ich miastami na prawach powiatu. Dotyczy to Świdnicy (która do 1975 r. była powiatem miejskim) oraz Głogowa i Lubina, które z uwagi na wielkość (wszystkie miasta liczą ponad 60 tys. mieszkańców) i funkcje pełnione w systemie osadniczym nie różnią się znacząco od innych miast wydzielonych z granic powiatów ziemskich; km 0 1020304050 miasta na prawach powiatu miasta powiatowe miasta pozostałe siedziba gminy miejskiej siedziba gminy miejskiej i wiejskiej siedziba gminy miejsko-wiejskiej

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona23  utworzenia sześciu nowych gmin miejsko-wiejskich (Bielany Wrocławskie, Chełmsko Śl., Kiełczów, Lubiąż, Smolec i Sułów) oraz zmiany statusu 16 gmin wiejskich na gminy miejsko-wiejskie, co wynika z proponowanej w rozdziale 1.4. zmiany statusu administracyjnego 20 miejscowości wiejskich, polegającej na nadaniu im formalnych praw miejskich. Wydaje się, że proponowane zmiany mogą przyczynić się do aktywizacji ośrodków, które awansują w hierarchii administracyjnej (nowe ośrodki powiatowe i nowe miasta) i że pomimo dość wysokich kosztów przekształcenia, umożliwią lepsze zarządzanie poszczególnymi jednostkami podziału terytorialnego. 1.4. Potencjalne nowe miasta na terenie województwa dolnośląskiego Stale rosnąca od 1977 r. (czyli od okresu reform podziału terytorialnego kraju) liczba miast w Polsce (w okresie od 1978 do 2015 r. prawa miejskie uzyskało 113 miejscowości), wskazuje na istnienie swoistej potrzeby miejskości. Wynika to głównie z dużej liczby miejscowości wiejskich, cechujących się wysokim stopniem zurbanizowania i pełniących faktyczną rolę miast w systemie osadniczym. Dotyczy to głównie miast zdegradowanych (czyli miejscowości, które w swej przeszłości osadniczej posiadały status miasta lub osiedla miejskiego) oraz dużych wsi, które z uwagi na swoją wielkość posiadają typowy dla małych miast charakter (są to głównie duże wsie gminne oraz wsie podmiejskie, upodabniające się do sąsiadujących z nimi peryferyjnych osiedli miejskich). Proces umiastowienia w aspekcie przestrzennym nie przebiega jednak równomiernie. Są regiony, w których współczesne procesy formalnego umiastowienia są bardzo nasilone i mają charakter dyfuzyjny (tzw. strefy dyfuzji idei miejskości), czego przykładem są m.in. strefa tarnowska, zamojska, świętokrzyska, warmińska czy podlaska. W pewnych regionach tworzenie nowych miast ma jednak charakter incydentalny. Takim regionem jest m.in. województwo dolnośląskie, w którym w latach 1978-2015 prawa miejskie uzyskało zaledwie 6 miejscowości (czyli 5,3% ogółu nowych miast w kraju), w tym 3 na zasadzie restytucji, tzn. Wąsosz i Świerzawa w 1984 roku oraz Prusice w 2000 roku. Pozostałymi miejscowościami, które na Dolnym Śląsku otrzymały w omawianym okresie formalne prawa miejskie były Jelcz-Laskowice (w 1987 r.) i Siechnice (w 1997 r.), które nie miały miejskiej przeszłości oraz Olszyna (w 2005 r.), która w latach 1956-72 była osiedlem miejskim. Wydaje się jednak, że w przypadku województwa dolnośląskiego proces umiastowienia nie nadąża za faktyczną liczbą miejscowości o miejskim charakterze. Do tej grupy można zaliczyć cztery podstawowe grupy miejscowości:

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona24  miasta zdegradowane, pełniące faktyczną rolę miast (miejscowości, w których degradacja formalnoprawna nie wynikała z utraty funkcji miastotwórczych) – w sumie 8 miejscowości (tab. 10)3;  miejscowości posiadające w latach 1954-72 status osiedla miejskiego – w sumie 4 miejscowości (tab. 11)4;  duże wsie gminne pełniące rolę ośrodków lokalnych – 1 miejscowość (Łagiewniki);  duże i zurbanizowane wsie podmiejskie – w sumie 7 miejscowości (tab. 12). Tab. 10. Miasta zdegradowane w województwie dolnośląskim proponowane na nowe miasta (wg stanu na 2011 r.) Miejscowość Powiat Liczba mieszkańców faktyczna progowa względna Chełmsko Śl. kamiennogórski 2175 2047 1,063 Cieszków milicki 2016 1942 1,038 Dobroszyce oleśnicki 2564 2024 1,267 Lubiąż wołowski 2365 1893 1,250 Rudna lubiński 1646 1977 0,832 Sulików zgorzelecki 1967 2053 0,958 Sułów milicki 1583 1942 0,815 Wińsko wołowski 1766 1893 0,933 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Tab. 11. Dawne osiedla miejskie w województwie dolnośląskim proponowane na nowe miasta (wg stanu na 2011 r.) Miejscowość Powiat Liczba mieszkańców Wskaźnik miejskości Kamieniec Ząbk. ząbkowicki 4848 1,22 Malczyce średzki 3293 1,07 Mysłakowice jeleniogórski 4511 1,20 Walim wałbrzyski 2340 1,09 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. W przypadku województwa dolnośląskiego wytypowano w sumie 20 miejscowości, które z uwagi na wysoki stopień rozwoju cech miejskich powinny być zaliczone do grona miast. 3 W przypadku miast zdegradowanych z uwagi na ich duże podobieństwo do miast bardzo małych analizę rozwoju cech miejskich ograniczono do analizy wielkości zaludnienia. Posłużono się wskaźnikiem względnej wielkości osiedla, który można rozumieć jako liczbę ludności w danej jednostce osadniczej w stosunku do progowej liczby ludności, przyjętej dla regionu, w którym położona jest dana miejscowość. Progowa liczba ludności zależna jest od współczynnika średniej wielkości wsi w danym regionie w przeliczeniu do średniej krajowej. 4 W przypadku pozostałych kategorii miejscowości dokonano analizy stopnia rozwoju cech miejskich, w nawiązaniu do czterech podstawowych aspektów: demograficznego (liczba ludności), funkcjonalnego (liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców), morfologicznego (stopień rozwinięcia układu przestrzennego i gęstość zaludnienia w obszarze zabudowanym) oraz centralności (pełnienie określonych funkcji w systemie osadniczym – głównie siedziby gminy).

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona25 Proponowana zmiana zwiększyłaby liczbę miast z 91 do 111 (wzrost o 22,0%), co przyczyniłoby się do:  wzrostu gęstości sieci miast z 219,2 do 179,7 km2 na miasto;  wzrostu liczby ludności miejskiej o 54,4 tys.;  wzrostu udziału ludności miejskiej z 69,4% do 71,3%;  zmian w strukturze wielkościowej miast (wzrost udziału miast bardzo małych z 26,4% do 39,6%). Tab. 12. Wsie gminne i wsie podmiejskie w województwie dolnośląskim proponowane na nowe miasta (wg stanu na 2011 r.) Miejscowość Powiat Liczba mieszkańców Wskaźnik miejskości Łagiewniki dzierżoniowski 2770 1,09 Bielany Wr. wrocławski 3151 1,17 Długołęka wrocławski 3002 1,14 Jeżów Sud. jeleniogórski 2613 1,05 Kiełczów wrocławski 3750 1,07 Kobierzyce wrocławski 2065 1,12 Smolec wrocławski 3637 1,10 Żórawina wrocławski 2346 1,13 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. W skali regionalnej największe zmiany w zakresie wzrostu liczby miast (o 12), wzrostu udziału ludności miejskiej (z 70,7% do 73,3%) i wzrostu gęstości sieci miast (z 320,2 do 203,8 km2 na miasto) zaszłyby w podregionie wrocławskim. Natomiast w skali lokalnej spowodowałoby to wzrost udziału ludności miejskiej w powiatach: wrocławskim (o 14,0 p.p.5), jeleniogórskim (o 10,9 p.p.), milickim (o 9,6 p.p.), wołowskim (o 8,7 p.p.) i ząbkowickim (o 7,1 p.p.). Zmiana statusu administracyjnego wspomnianych wyżej miejscowości nie przyczyniłaby się jednak do istotnych zmian w strukturze sieci miast podregionu legnickogłogowskiego (w tym podregionie proponowane jest tylko jedno miasto – Rudna), co wynika z braku na tym terenie dużych i zurbanizowanych wsi, mogących pełnić funkcje miast. 5 p.p. – punktów procentowych.

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona26 2. Sytuacja ludnościowa miast województwa dolnośląskiego 2.1. Zmiany ludnościowe w miastach województwa dolnośląskiego w latach 1999-2013 Województwo dolnośląskie charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem wielkościowym miast oraz przestrzennym zróżnicowaniem trendów w zakresie zmian ludnościowych. W latach 1999-2013 największy przyrost liczby ludności (pow. 8,0%) wystąpił w miastach: Katy Wrocławskie., Oborniki Śl., Siechnice i Trzebnica, które położone są w strefie bezpośredniego oddziaływania Wrocławia. Największy ubytek liczby mieszkańców (pow. 7,3%) miał z kolei miejsce w przypadku miast sudeckich i to niezależnie od ich wielkości, jak np. w Jeleniej Górze, Wałbrzychu, Kamiennej Górze, Nowej Rudzie, Głuszycy i Lądku-Zdroju. Na charakter zmian ludnościowych w miastach Dolnego Śląska wskazuje przewaga liczby miast, w których wystąpiły mniej lub bardziej znaczące procesy depopulacji. Nawiązując do zmian liczby ludności w miastach w latach 1999-2013 obszar województwa dolnośląskiego można podzielić na 4 podobszary (ryc. 13): • podregion wrocławski, obejmujący Wrocław i miasta znajdujące się w strefie jego bezpośredniego oddziaływania, gdzie większość miast charakteryzowało się wzrostem liczby ludności; • podregiony legnicko-głogowski i podsudecki (powiaty dzierżoniowski i świdnicki), w których miasta cechowały się stagnacją lub nieznacznym ubytkiem liczby ludności; • podregion sudecki, gdzie w większości miast wystąpiły mniej lub bardziej znaczące procesy depopulacji. Aktualna struktura demograficzna mieszkańców i przebieg procesów ludnościowych na Dolnym Śląsku są w głównej mierze uwarunkowane zmianami społeczno-gospodarczymi w okresie powojennym. Zmiana granic po zakończeniu II wojny światowej wymusiła całkowitą wymianę ludności, przy czym tempo zasiedlania poszczególnych części Dolnego Śląska było bardzo zróżnicowane. W pierwszych latach okresu powojennego intensywniej zasiedlona została północno-zachodnia część regionu, a nieco później mało zniszczona część południowa. Napływ ludności w podregionie sudeckim był początkowo niewielki, gdyż pozostawała tu jeszcze liczna ludność niemiecka (Ciok 1994, Cieślak 1999). Po 1950 roku tempo wzrostu liczby ludności na Dolnym Śląsku należało do najwyższych w kraju (liczba mieszkańców w latach 1950-1975 wzrosła w regionie o 56%) (Bogacka i in. 1988). Na Dolny Śląsk napływała głównie ludność młoda, która zakładała rodziny, w wyniku czego ukształtowała się bardzo korzystna struktura demograficzna, z dużym udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym. Kolejne lata (do 1998 r.) przyniosły wyraźne osłabienie tempa wzrostu liczby mieszkańców. Był to efekt osłabienia dynamiki ruchu naturalnego, jak i ujemnego salda migracji (Krupowicz 1998), co wpłynęło na pogorszenie się struktury mieszkańców regionu (Górecka i in. 2009).

Projekt „Dolnośląskie Obserwatorium Rozwoju Terytorialnego” współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Strona27 Ryc. 13. Zmiany liczby ludności w miastach województwa dolnośląskiego w latach 1999-2013 Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Z czasem, to co było atutem Dolnego Śląska, zaczęło stawać się jego problemem. Liczne roczniki młodych ludzi, które przybyły w okresie powojennym na jego obszar, w latach 90. XX w. zaczęły sukcesywnie wchodzić w wiek poprodukcyjny. Proces demograficznego starzenia ludności został zapoczątkowany w miastach położonych w południowej części Dolnego Śląska, a dodatkowo pogłębiają go tendencje depopulacyjne w tej części województwa (Górecka 2000, Górecka i in. 2009). Wyrazem tych tendencji są następujące zmiany demograficzne obserwowane w strukturach ludnościowych miast województwa w latach 1999-2013:  spadek udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym w zdecydowanej większości miast Dolnego Śląska (ryc. 14). Wzrost liczby ludności w tej grupie ekonomicznej odnotowano jedynie w dwóch miastach (Kąty Wrocławskie i Siechnice), natomiast w większości miast spadek przekraczał 20% względem 1999 r. Szczególnie niekorzystna sytuacja pod tym względem wystąpiła w miastach małych i bardzo małych, położonych w podregionach wałbrzyskim, jeleniogórskim i legnicko-głogowskim. Wynika to głównie z niekorzystnych tendencji migracyjnych, tzn. ucieczki ludności w wieku mobilnym do największych miast regionu, zwłaszcza do Wrocławia. Największe ubytki ludności w wieku przedprodukcyjnym wystąpiły w miastach turystycznych i uzdrowiskowych (głównie z uwagi na wysokie koszty km 0 1020304050 8,0 - 52,0 0,0 - 8,0 -3,3 - 0,0 -5,4 - -3,3 -7,3 - -5,4 -11,2 - -7,3 Zmiana liczby ludności [%] Typy miast wg liczby ludności b. duże duże średnie małe b. małe

Made with FlippingBook

RkJQdWJsaXNoZXIy MjUxOTg3