GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 1
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 2 opracowanie Instytut Rozwoju Terytorialnego ul. J. Wł. Dawida 1A 50-527 Wrocław www.irt.wroc.pl dyrektor Maciej Zathey zastępcy dyrektora Agnieszka Wałęga Przemysław Malczewski generalny projektant Anna Dudziuk-Dudzik zespół autorski Katarzyna Acedońska Renata Cieślak Marta Kukuła Kamila Lesiw-Głowacka Przemysław Malczewski Oliwia Mizak Marta Oleszczuk Małgorzata Rojek Jakub Rosowski Aleksandra Sieradzka-Stasiak Ewa Skoczeń Agnieszka Wałęga Witold Warczewski zdjęcie na okładce: Unsplash Wrocław, marzec 2024 ISBN 978-83-964914-1-1
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 3 SPIS TREŚCI Sieć osadnicza 39 Powiązania transportowe 45
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 4 WPROWADZENIE Odwrócenie niekorzystnych zmian zachodzących w przestrzeni wymaga uznania przestrzeni jako dobra wspólnego i ograniczonego, gdzie skupiają się skutki działań podejmowanych przez wszystkie polityki publiczne. Uznanie przestrzeni za dobro wspólne wymaga wyeksponowania interesu publicznego względem indywidualnego i potrzeby ochrony przestrzeni oraz zrozumienia dla dobra publicznego1. Celem opracowania jest określenie rekomendacji i wytycznych do kształtowania zrównoważonego rozwoju Górskiego Obszaru Funkcjonalnego (GOF), które mogą stanowić punkt wyjścia do formułowania polityki przestrzennej za pośrednictwem innych aktów realizowanych przez podmioty publiczne, w tym jednostki samorządu terytorialnego. Dolnośląski obszar górski charakteryzuje się dużą wrażliwością, co powoduje że jest narażony na silne zachwiania i zaburzenia równowagi środowiskowej. Narażone są zwłaszcza relacje przestrzenne i powiązania funkcjonalne w zakresie przyrodniczym, środowiskowym i krajobrazowym. Specyfika obszaru wymaga szczególnego podejścia przy prowadzeniu polityki przestrzennej i wyznaczaniu kierunków rozwoju. Wytyczne zawarte w opracowaniu wraz z ustaleniami i rekomendacjami w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej, określonymi w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego, docelowo stanowić będą ramy dla prowadzenia polityki rozwoju GOF-u, wskazując jednocześnie przesłanki do aktualizacji strategii rozwoju gmin, planów ogólnych, programów ochrony środowiska, programów opieki nad zabytkami itp. Opracowanie nie przesądza o celach i działaniach systemu społecznego i gospodarczego, co pozostaje domeną dokumentów strategicznych. Niniejsze opracowanie obejmuje zestaw rekomendacji w ujęciu ponadlokalnym, z uwzględnieniem specyficznych uwarunkowań oraz powiązań wewnętrznych, gdzie zarekomendowano lokalizację szczególnie istotnych funkcji, jak również wskazano obszary wymagające działań naprawczych i ochronnych. Rekomendacje i wnioski dotyczące kształtowania i ochrony krajobrazów, służące wzmocnieniu systemu ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego na terenie GOF-u, zawierać będzie Audyt krajobrazowy dla województwa dolnośląskiego. Rekomendacje dla planowania rozwoju w Górskim Obszarze Funkcjonalnym (dalej zwane Rekomendacjami) stanowią drugą część opracowania dotyczącego GOF-u w województwie dolnośląskim i zostały sporządzone w okresie od lutego 2023r. do grudnia 2023r. w Instytucie Rozwoju Terytorialnego. Pierwszą część stanowi opracowanie „Górski Obszar Funkcjonalny – uwarunkowania”, sporządzone w maju 2023 r. w IRT. W lutym 2024r. w ramach prac nad niniejszym dokumentem przeprowadzono konsultacje społeczne. Podstawę opracowania stanowi §2 Uchwały nr 6194/V/18 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 14 listopada 2018 r. w sprawie powierzenia Instytutowi Rozwoju Terytorialnego prac nad 1 Materiał warsztatowy w ramach prac nad Koncepcją Rozwoju Kraju 2050, Warszawa, 2022r.
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 5 „Rekomendacjami dla planowania rozwoju w górskim obszarze funkcjonalnym określonym w SRWD 2030”, związanych z realizacją przedsięwzięcia pod nazwą „Dolnośląskie Centrum Sportu – Jakuszyce”. W związku z ww. uchwałą w Instytucie Rozwoju Terytorialnego prowadzony jest pakiet różnych działań, w tym związanych bezpośrednio z funkcjonowaniem Dolnośląskiego Centrum Sportu – Polana Jakuszycka. MIEJSCE REKOMENDACJI W OTOCZENIU DOKUMENTÓW PLANISTYCZNYCH ORAZ ICH PODSTAWA PRAWNA Zgodnie z art. 38 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (dalej ustawa u.p.z.p.) organy samorządu województwa sporządzają plan zagospodarowania przestrzennego województwa, prowadzą analizy i studia oraz opracowują koncepcje i programy, odnoszące się do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego odpowiednio do potrzeb i celów podejmowanych w tym zakresie prac, a także sporządzają audyt krajobrazowy. Jak wskazuje się w komentarzu do ustawy u.p.z.p. pod red. Z. Niewiadomskiego2, organy samorządu województwa mogą w zakresie kształtowania i prowadzenie polityki przestrzennej podejmować również inne działania planistyczne o mniej sformalizowanym charakterze, przykładowo zgodnie z art. 38. Uzależnienie sporządzania programów i koncepcji odnoszących się do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego od „potrzeb i celów” nie stanowi bynajmniej o fakultatywności prowadzenia polityki przestrzennej przez samorząd województwa. Jest to jego zadanie obowiązkowe, wynikające m. in. z art. 14 ust 1 pkt 7 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (dalej ustawy s.w.). Zatem planowanie przestrzenne prowadzone przez samorząd województwa nie może sprowadzać się jedynie do uchwalenia planu województwa. Normy art. 45 ustawy u.p.z.p. zobowiązują samorząd województwa do ciągłego monitorowania przekształceń przestrzennych. Jak wskazano we wstępie celem niniejszego opracowania jest określenie rekomendacji kształtowania zrównoważonego rozwoju GOF-u, przede wszystkim w zakresie polityki przestrzennej, jako odpowiedź na zdiagnozowane potrzeby. W odniesieniu do przepisów związanych z planowaniem i zagospodarowaniem przestrzennym termin „rekomendacje”, poza regulacjami związanymi z audytem krajobrazowym nie występuje. Zgodnie z intencją autorów, jak również słownikowym znaczeniem pojęcia „rekomendacja” oznacza, że jest to wypowiedź o charakterze ogólnym, postulatywnym. Ma zdecydowanie mniejsze znaczenie niż „ustalenie” i nie może być zrównane z „nakazem”, „zakazem” lub „ograniczeniem”. Rekomendacje są narzędziem wspomagającym przy podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych, a ich zapisy mają charakter nieobligatoryjnych wytycznych. Jednocześnie rekomendacje są przedmiotem regulacji ustawy s.w., zgodnie z którymi strategia rozwoju województwa, określa między innymi, ustalenia i rekomendacje w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w województwie. Niniejsze opracowanie wpisuje się w prace związane z opracowaniem diagnozy, o której mowa w art. 10a ust. 1 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, przygotowanej na potrzeby strategii rozwoju województwa dolnośląskiego. Winno stanowić jedną z podstaw do 2 Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne – Komentarz, Z. Niewiadomski (red.) 2015r. 1.1
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 6 sformułowania rekomendacji w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w województwie dolnośląskim. Warto zwrócić uwagę, iż obecnie strategia rozwoju województwa wpływa na takie akty jak strategia rozwoju gminy, która zawiera ustalenia i rekomendacje w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w gminie i która winna być spójna ze strategią rozwoju województwa (art. 10 e ust 2 oraz art. 10e ust 3 pkt 5 ustawy o z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym). Politykę przestrzenną gminy określoną w strategii rozwoju gminy uwzględnia się z kolei w planie ogólnym (art. 13b pkt 1 u.p.z.p. wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2026 r.). Rekomendacje mimo, iż nie są aktem kierownictwa wewnętrznego ani, tym bardziej, aktem prawa miejscowego, mogą mieć wpływ na działania podejmowane przez podmioty w ramach sytemu planowania przestrzennego. Rekomendacje mogą stanowić punkt wyjścia do kształtowania polityki przestrzennej za pośrednictwem innych aktów realizowanych przez podmioty publiczne, w tym jednostki samorządu terytorialnego. ZAŁOŻENIA I WARTOŚCI W opracowaniu przyjęto założenie, podobnie jak w ramach prac nad Koncepcją Rozwoju Kraju 2050, że polityki publiczne mają prowadzić do podnoszenia jakości życia społeczeństwa i każdego mieszkańca z osobna. Jakość życia zdeterminowana jest stanem środowiska naturalnego i sposobem zagospodarowania środowiska antropogenicznego – to kategorie, które w dużym stopniu współdecydują o efektywności i jakości procesów społeczno-gospodarczych3. Ważnym aspektem prac nad Rekomendacjami było określenie podstawowych, kluczowych wartości, na których oparto prace zmierzające do opracowania wytycznych dla planowania rozwoju, w tym zasad zagospodarowania przestrzennego dla GOF-u. Wartości te tworzyły ramy odniesienia dla: • wyboru zagadnień oraz procesów, • przesądzeń przestrzennych obszarów i obiektów analizowanych procesów, • waloryzacji procesów zagrażających lub wzmacniających zdefiniowane wartości, • formułowania zakresu rekomendacji do wytycznych i zasad zagospodarowania przestrzennego. Za podstawowe wartości przyjęto: 1. dobrej jakości środowisko - przestrzeganie prawa do czystego środowiska, jako prawa podstawowego każdej jednostki oraz zapewnienie warunków dla przetrwania i rozwoju społeczeństwa, przede wszystkim poprzez: • zrównoważone wykorzystanie zasobów przyrodniczych, w tym przede wszystkim wody jako zasobu krytycznego, • powstrzymanie zanieczyszczania gleb, wody i powietrza, • zrównoważone użytkowanie ekosystemów lądowych i wodnych, • zahamowanie i odwrócenie utraty różnorodności biologicznej, • zmianę wzorców konsumpcji produktów turystycznych, • poprawę warunków zamieszkiwania, 3 Materiał warsztatowy w ramach prac nad Koncepcją Rozwoju Kraju 2050, Warszawa, 2022r. 1.2
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 7 • utworzenie systemu powiązań przyrodniczo-środowiskowych jako podstawy do budowy spójnej błękitno-zielonej infrastruktury, • zwiększenie retencji wodnej, odtwarzanie obszarów mokradłowych, renaturyzację rzek i ochronę brzegów, 2. ład przestrzenny - zrównoważone korzystanie z funkcjonalnie zagospodarowanej przestrzeni, w kształtowaniu której bierze się pod uwagę: • ograniczenia naturalne i walory środowiskowe oraz estetyczne, • przeciwdziałanie niekontrolowanemu rozlewaniu się zabudowy, • wzmocnienie systemu ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego, • koszty ekonomiczne i społeczne, • dostęp do usług i przestrzeni publicznych, • dostęp do czystej wody i powietrza, 3. transport zbiorowy - zrównoważona mobilność, dająca każdej jednostce prawo do przemieszczania się w sposób nieuciążliwy dla środowiska naturalnego, przede wszystkim poprzez: • dostęp do efektywnej regionalnej komunikacji pasażerskiej, opartej głównie na połączeniach kolejowych, • umożliwienie dojazdu do stacji i przystanków kolejowych za pomocą lokalnej komunikacji publicznej, organizowanej na poziomie powiatowym i gminnym, • ułatwienia w dostępie do stacji i przystanków kolejowych za pomocą przemieszczeń pieszych i rowerowych, • przeniesienie, zwłaszcza w obszarach cennych przyrodniczo, ruchu turystycznego z samochodów indywidualnych do komunikacji zbiorowej przy pomocy organizacji parkingów buforowych i lokalnych linii dowozowych do poszczególnych atrakcji. Wyżej wymienione wartości są związane z szeroko rozumianą polityką rozwoju, która stanowi punkt odniesienia dla polityki przestrzennej. STRUKTURA I ZAWARTOŚĆ Rekomendacje są opracowaniem, składającym się z pliku tekstowego, sześciu załączników graficznych oraz plików bazodanowych. Tekst Rekomendacji został podzielony na cztery główne rozdziały. Pierwszy rozdział wprowadzający, w którym zarysowano miejsce rekomendacji w otoczeniu dokumentów planistycznych oraz podano ich podstawę prawną. Przedstawiono założenia i wartości, które stanowiły podstawę dla dalszych prac. Drugi rozdział został poświęcony kluczowym wyzwaniom, przed którymi stoi GOF. Trzeci rozdział, stanowi zasadniczą część opracowania, w której zaprezentowano rekomendacje ogólne dla GOF-u, rekomendacje szczegółowe dla poszczególnych obszarów i obiektów oraz rekomendacje do opracowania zintegrowanych projektów. Czwarty rozdział zawiera informację o sposobie przeprowadzania konsultacji społecznych oraz ich wynikach. 1.3
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 8 Dodatkowo w opracowaniu zawarto Spis obiektów przestrzennych z bezpośrednimi odniesieniami poprzez tzw. linki, do bazy danych. Załącznikami do opracowania są: 1. Metodyka analiz przeprowadzonych dla grup tematycznych. 2. Załączniki graficzne: • Załącznik nr 1 Osadnictwo • Załącznik nr 2 Turystyka • Załącznik nr 3 Powiązania przyrodniczo- środowiskowe • Załącznik nr 4 Woda • Załącznik nr 5 Rolnictwo • Załącznik nr 6 Sieć osadnicza i powiązania transportowe. 3. Dane przestrzenne w formacie ESRI Shapefile, zawierające rekomendacje zagregowane w poszczególnych rysunkach. Dokument tekstowy zawiera hiperłącza umożliwiające szybkie przekierowanie do wskazanych załączników graficznych oraz plików bazodanowych (danych przestrzennych). Do poprawnego działania hiperłączy należy skopiować wszystkie foldery by zachować poprawność ścieżek dostępu.
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 9 KLUCZOWE WYZWANIA Górski Obszar Funkcjonalny musi się zderzyć z globalnymi wyzwaniami, do których należy m.in. mitygacja i adaptacja do zmian klimatu, transformacja energetyczna, zapewnienie dobrego zdrowia i jakości życia mieszkańcom. Procesy zachodzące w skali globalnej aktywują zmiany zachodzące w GOFie w różnych obszarach i na różnych płaszczyznach. Analizowany, w dotychczasowych pracach nad GOF-em, dynamiczny charakter przeobrażeń w zagospodarowaniu przestrzennym, pozwolił zidentyfikować następujące zjawiska i procesy: 1. Degradację krajobrazu oraz walorów historyczno-kulturowych i przyrodniczych, bezpowrotną utratę walorów wizualno-widokowych najcenniejszych obszarów, będącą m.in. efektem: • silnego rozwoju terenów zabudowanych oraz rozpraszania zabudowy, w tym przeinwestowania ośrodków turystycznych, • wycofania się rolnictwa, zarastania ekosystemów nieleśnych, utraty ekosystemów otwartych, między innymi poprzez zabudowę łąk i pastwisk, • zabudowy korytarzy ekologicznych, w tym dolin rzecznych, utraty ciągłości ekologicznej, izolacji zespołów przyrodniczych, • zanikania strefy buforowej pod lasem, • nierównomiernego rozłożenia ruchu turystycznego oraz silnej punktowej presji turystycznej. 2. Niezadowalające, pogarszające się warunki zamieszkiwania, będące m.in. efektem: • zabudowy klinów i korytarzy napowietrzających tereny zurbanizowane, • zmniejszenia dostępności do terenów otwartych, • słabego dostępu oraz jakości usług podstawowych, • deficytu wody oraz energii, • nieprawidłowego funkcjonowania gospodarki odpadami, • niewydolnego systemu gospodarki wodno-ściekowej lub braku takiego systemu oraz wysokich kosztów realizacji ww. systemu w obszarach górskich, • słabego dostępu do Internetu szerokopasmowego, • zanieczyszczenia powietrza w okresie zimowym, • ukierunkowania polityk lokalnych na obsługę ruchu turystycznego z niewystarczającym zabezpieczeniem potrzeb stałych mieszkańców. 3. Zanik architektury charakterystycznej dla obszaru sudeckiego, będący m.in. efektem: • złego stanu technicznego obiektów, w tym budynków w stanie śmierci technicznej, • niedostosowania nowej architektury do istniejącej zabudowy, • braku środków finansowych słabszej ekonomicznie części społeczeństwa zamieszkujących znaczną część obiektów zabytkowych, • braku edukacji w zakresie poszanowania dziedzictwa kulturowego. 4. Zwiększający się udział zabudowań opustoszałych i podupadających spowodowany między innymi: • starzejącym się społeczeństwem,
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 10 • ujemnym przyrostem naturalnym, • dobrym dostępem do nowych terenów przeznaczonych do zabudowy przy jednoczesnym braku zachęt do remontowania starej zabudowy, • stałym odpływem młodych ludzi. 5. Wykluczenie transportowe i regres transportu publicznego, będące m.in. efektem: • słabej dostępności do węzłów na drogach ekspresowych i autostradach, • niewystraczającej infrastruktury transportu kolejowego, • utrzymującej się dominacji transportu drogowego, • braku organizacji zintegrowanej komunikacji zbiorowej, w tym braku systemu węzłów przesiadkowych w codziennej mobilności mieszkańców oraz obsłudze turystycznej, • złego stanu technicznego lokalnej infrastruktury drogowej, m.in. z uwagi na wzmożony transport towarów masowych. 6. Brak spójnej sieci ponadlokalnej infrastruktury rowerowej o charakterze turystycznym i transportowym. Przedstawione powyżej zjawiska i procesy pozwoliły na sformułowanie kluczowych wyzwań zagospodarowania przestrzennego GOF-u, dla których podstawowym założeniem było zrównoważone wykorzystanie przestrzeni: 1. Przeciwdziałanie niekontrolowanej suburbanizacji, rozpraszaniu zabudowy i zabudowie terenów otwartych oraz przystosowanie do zmian klimatu struktur osadniczych, przy zachowaniu różnorodności krajobrazowej. 2. Ochrona, zachowanie, konserwacja oraz odtwarzanie architektury tradycyjnej o wysokiej wartości wraz z zabytkowymi układami urbanistycznymi i ruralistycznymi, jako element zachowania dziedzictwa kulturowego oraz tożsamości regionalnej i lokalnej. 3. Zrównoważony rozwój ośrodków turystycznych, uwzględniający ograniczoną chłonność turystyczną i niekorzystne skutki presji turystycznej, z jednoczesną poprawą warunków ich zamieszkiwania przez stałych mieszkańców. 4. Zachowanie spójności ekologicznej, poprzez utrzymanie sieci obszarów chronionych powiązanych przestrzennie i funkcjonalnie. 5. Wprowadzenie rozwiązań umożliwiających włączenie błękitno-zielonej infrastruktury do infrastruktury krytycznej. 6. Tworzenie warunków przestrzennych dla zrównoważonego gospodarowania zasobami wód oraz poprawy ich jakości. 7. Ochrona rolniczych przestrzeni otwartych, jako narzędzia ochrony klimatu. 8. Ochronę gleb, jako zasobu nieodnawialnego o kluczowym znaczeniu dla bezpieczeństwa żywnościowego. 9. Dostęp do dobrej jakości usług podstawowych oraz dobrą dostępność komunikacyjną do ośrodków z usługami ponadpodstawowymi. 10. Ograniczanie zjawiska kurczenia się miast poprzez systemowe działania rewitalizacyjne oraz zmianę funkcji zgodnie ze zmieniającymi się potrzebami i pojawiającymi się wyzwaniami. 11. Kreowanie atrakcyjnych warunków zamieszkania i zachęt w miastach małych i średnich, w tym promocja pracy zdalnej. 12. Zwiększenie dostępności do miejsc pracy, usług publicznych i obiektów turystycznych poprzez transport zbiorowy. 13. Zniwelowanie wewnątrzobszarowych różnic w dostępności transportowej.
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 11 W wyniku analizy związków pomiędzy wartościami, procesami i zjawiskami zdefiniowano 6 grup tematycznych, w ramach których zidentyfikowano obszary i obiekty przestrzenne oraz opracowano dla nich pakiety rekomendacji odpowiadających na wyzwania zagospodarowania przestrzennego GOF: 1. Osadnictwo 2. Turystyka 3. Powiązania przyrodniczo- środowiskowe 4. Woda 5. Rolnictwo 6. Sieć osadnicza i powiązania transportowe. Poniżej przedstawiono zestawianie macierzowe: kluczowe wyzwania vs. grupy tematyczne. Grupa tematyczna Kluczowe wyzwanie Osadnictwo Turystyka Powiązania przyrodniczo- środowiskowe Woda Rolnictwo Sieć osadnicza i powiązania transportowe Przeciwdziałanie niekontrolowanej suburbanizacji, rozpraszaniu zabudowy i zabudowie terenów otwartych oraz przystosowanie do zmian klimatu struktur osadniczych, przy zachowaniu różnorodności krajobrazowej. x x x Ochrona, zachowanie, konserwacja oraz odtwarzanie architektury tradycyjnej o wysokiej wartości wraz z zabytkowymi układami urbanistycznymi i ruralistycznymi, jako element zachowania dziedzictwa kulturowego oraz tożsamości regionalnej i lokalnej. x x Zrównoważony rozwój ośrodków turystycznych, uwzględniający ograniczoną x x
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 12 Grupa tematyczna Kluczowe wyzwanie Osadnictwo Turystyka Powiązania przyrodniczo- środowiskowe Woda Rolnictwo Sieć osadnicza i powiązania transportowe chłonność turystyczną i niekorzystne skutki presji turystycznej, z jednoczesną poprawą warunków ich zamieszkiwania przez stałych mieszkańców. Zachowanie spójności ekologicznej, poprzez utrzymanie sieci obszarów chronionych powiązanych przestrzennie i funkcjonalnie. x x x Wprowadzenie rozwiązań umożliwiających włączenie błękitno-zielonej infrastruktury do infrastruktury krytycznej. x x x x x Tworzenie warunków przestrzennych dla zrównoważonego gospodarowania zasobami wód oraz poprawy ich jakości. x x x x x Ochrona rolniczych przestrzeni otwartych, jako narzędzia ochrony klimatu. x x x Ochronę gleb, jako zasobu nieodnawialnego o kluczowym znaczeniu dla bezpieczeństwa żywnościowego. x Dostęp do dobrej jakości usług podstawowych oraz dobrą dostępność komunikacyjną do x
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 13 Grupa tematyczna Kluczowe wyzwanie Osadnictwo Turystyka Powiązania przyrodniczo- środowiskowe Woda Rolnictwo Sieć osadnicza i powiązania transportowe ośrodków z usługami ponadpodstawowymi. Ograniczanie zjawiska kurczenia się miast poprzez systemowe działania rewitalizacyjne oraz zmianę funkcji zgodnie ze zmieniającymi się potrzebami i pojawiającymi się wyzwaniami x x Kreowanie atrakcyjnych warunków zamieszkania i zachęt w miastach małych i średnich, w tym promocja pracy zdalnej. x x Zwiększenie dostępności do miejsc pracy, usług publicznych i obiektów turystycznych poprzez transport zbiorowy. x x Zniwelowanie wewnątrzobszarowych różnic w dostępności transportowej. x
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 14 REKOMENDACJE W odpowiedzi na zdiagnozowane wyzwania opracowano katalog rekomendowanych działań jako punkt wyjścia do prowadzenia polityki przestrzennej. Szczegółowy dobór zaproponowanych działań, winien być dostosowany do lokalnych uwarunkowań wynikających ze zróżnicowania przestrzennego GOF-u. Właściwa i efektywna realizacja zamierzeń w zakresie prowadzenia polityki przestrzennej uwarunkowana jest skoordynowanym współdziałaniem jednostek administracji publicznej różnych szczebli, przy zaangażowaniu partnerów społecznych i gospodarczych oraz organizacji pozarządowych. Poniższy katalog działań rekomendujemy szerokiemu gronu odbiorców, który winien być włączony do procesu planowania rozwoju. Poniżej zaproponowano, w ramach każdego z tematów, pakiet rekomendacji ogólnych, stanowiących swojego rodzaju pryncypia wyznaczające kierunki zarządzania przestrzenią oraz pakiet rekomendacji szczegółowych przypisanych do wyróżnionych jednostek lub obiektów przestrzennych, które w tekście oznaczone zostały symbolem * i posiadają bezpośrednie odniesienie (link) do bazy danych. Sposób wyznaczenia lokalizacji, w tym źródła danych oraz kryteria waloryzacji, poszczególnych obiektów przestrzennych oznaczonych symbolem *, został przedstawiony w załączniku do opracowania Metodyka analiz przeprowadzonych dla grup tematycznych. OSADNICTWO Rekomendacje w zakresie osadnictwa odpowiadają na wyzwania, określone w Rozdziale 2 i mają na celu: • efektywne wykorzystanie terenów zabudowanych i zurbanizowanych przy jednoczesnym ograniczaniu możliwości zabudowy terenów otwartych, • kształtowanie zwartych struktur osadniczych, umożliwiających wyposażenie w infrastrukturę i obsługę transportem zbiorowym, • skoordynowanie rozwoju osadnictwa z możliwościami rozwojowymi sieciowych systemów infrastruktury technicznej, • zapewnienie dostępności do podstawowych usług publicznych, w tym terenów codziennej rekreacji, szerokopasmowego, kablowego Internetu, • adaptację i mitygację zmian klimatycznych. Rekomenduje się podjęcie poniższych działań: 1. Ograniczanie przeznaczania nowych terenów na zabudowę, lokalizowanie nowej zabudowy jako uzupełnienie istniejących układów osadniczych tj. na terenach zwartej zabudowy*, w tym przede wszystkim na terenach zwartej zabudowy o najwyższym* i wysokim potencjale
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 15 rozwojowym*, w sposób zapewniający ich ciągłość i zwartość, na zasadzie wypełniania luk, realizacji zabudowy w bezpośrednim sąsiedztwie terenów zainwestowanych. 2. Maksymalne wykorzystanie istniejącej zabudowy, poprzez działania w ramach zasobów własnych gminy, jak również promocję i zachęty dla inwestorów i właścicieli prywatnych do podjęcia działań zmierzających do: 1) podnoszenia wartości użytkowych istniejącej substancji mieszkaniowej poprzez remonty, modernizację, rozbudowę i przebudowę jak również wymianę zużytej zabudowy w obrębie dotychczasowych terenów zabudowy, 2) rewaloryzacji oraz modernizacji istniejącej zabudowy, w szczególności obiektów zabytkowych oraz obszarów zdegradowanych, w tym adaptację do nowych funkcji z zachowaniem walorów krajobrazowych i architektonicznych, 3) dostosowania obiektów użyteczności publicznej, tracących swoje funkcje w związku z postępującymi zmianami demograficznymi, do funkcji związanych z systemem usług z zakresu srebrnej gospodarki, opartym na dostępnych przestrzennie obiektach usług publicznych, w tym zdrowotnych, socjalnych, opiekuńczych, 4) zapewnienia dostępu do infrastruktury teleinformatycznej na terenach zwartej zabudowy*, zwiększającej konkurencyjność i atrakcyjność zamieszkiwania w małych i średnich miastach oraz na obszarach wiejskich, poprzez zaplanowanie i realizację systemu infrastruktury teleinformatycznej; projekty systemu winny być uwzględnione w aktach planowania przestrzennego, w których zostałyby określone ustalenia w zakresie: a) rozbudowy i modernizacji infrastruktury teleinformatycznej, zapewniającej dostęp do szerokopasmowego, kablowego Internetu na terenach zwartej zabudowy*, b) etapowania realizacji sieci kablowych o dużej przepustowości, przy czym w pierwszej kolejności doposażenie obiektów użyteczności publicznej, w tym szkół, następnie . 5) zapewnienia dostępu do sprawnych systemów infrastruktury energetycznej, wodnokanalizacyjnej i gospodarki odpadami. 3. Racjonalne wykorzystanie przestrzeni do lokowania instalacji opartych na odnawialnych źródłach energii, poprzez: 1) uwzględnienie obszarów najmniej konfliktowych pod lokalizacje elektrowni wiatrowych oraz zastosowanie zalecanej minimalnej odległości od zabudowy, które zostały określone w „Studium przestrzennych uwarunkowań rozwoju energetyki wiatrowej w województwie dolnośląskim 2011” oraz w jego Aktualizacji (przyjętej Uchwałą Nr 2082/IV/12 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 3 kwietnia 2012 r.), 2) wprowadzenie obowiązku lokalizowania urządzeń fotowoltaicznych na dachach i zadaszeniach obiektów wielkopowierzchniowych o funkcjach produkcyjnych, magazynowych, handlowych oraz powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m2 i powierzchni dachu przekraczającej 1000 m2. 4. Uwzględnienie uwarunkowań wynikających z lokalizacji obszarów narażonych na negatywne oddziaływanie radonu, o których mowa w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie terenów, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu wewnątrz pomieszczeń w znacznej liczbie budynków może przekraczać poziom
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 16 odniesienia (Dz. U. poz. 1139) oraz określenie szczegółowych ograniczeń zabudowy jak również użytkowania tychże obszarów w aktach planowania przestrzennego. 5. Uwzględnienie hałd pouranowych* wraz z ich bezpośrednim sąsiedztwem, jako terenów narażonych na negatywne oddziaływanie uranu, dla których winny być określone szczegółowe ograniczenia zabudowy oraz użytkowania terenu w aktach planowania przestrzennego. 6. Uwzględnienie działań na rzecz środowiska i klimatu, w tym: 1) zaplanowanie, uwzględnienie w aktach planowania przestrzennego oraz realizację systemu przewietrzania, jak również systemu błękitno-zielonej infrastruktury, z uwzględnieniem: a) zachowania, odtwarzania, tworzenia i wykorzystywania klinów i korytarzy przewietrzających, które stanowiłyby zasadnicze elementy systemu cyrkulacji i wymiany powietrza, b) zagospodarowania klinów i korytarzy przewietrzających w sposób zapewniający odpowiedni przepływ i wilgotność powietrza, zwłaszcza poprzez: • nasycanie ich błękitno-zieloną infrastrukturą, w szczególności terenami zielonymi i mokradłowymi, otwartymi zbiornikami, ciekami wodnymi oraz ogrodami deszczowymi, • zachowanie gruntów przepuszczalnych i obszarów infiltracyjnych, • ograniczenie utwardzania terenów i tworzenia powierzchni nieprzepuszczalnych, szczególnie o dużych powierzchniach, 2) zapobieganie powstawaniu i eliminację wysp ciepła na terenach zwartej zabudowy*, w szczególności w miastach powyżej 20 tys. mieszkańców, poprzez: a) wprowadzanie nasadzeń zieleni wysokiej wewnątrz zabudowy, wzdłuż ciągów komunikacyjnych i placów, b) wprowadzanie obiektów i urządzeń zwiększających wilgotność powietrza i rozwiązań sprzyjających wymuszaniu ruchu powietrza, tj. arkady, podcienie, woda, zieleń wysoka, 3) uwzględnienie w dokumentach planistycznych klinowo-pierścieniowego systemu zieleni miasta, pełniącego funkcję ekologiczne, klimatyczne i rekreacyjno-wypoczynkowe, wprowadzenie ograniczeń w zainwestowaniu tych obszarów, 4) podjęcie aktywnego współdziałania z gminami sąsiadującymi, szczególnie w sąsiedztwie jednostek miejskich, w celu kompleksowego planowania systemu zieleni, rekreacji i wypoczynku dla zachowania jego ciągłości w skali ponad lokalnej, 5) uwzględnienie obszarów zalegania i spływu mas zimnego powietrza (w dolinach, na zboczach i w obniżeniach terenu) jako elementów zagospodarowania zapewniających prawidłowe warunki klimatyczne: a) dla obszaru gminy, w jej granicach oraz niezbędnym otoczeniu, w ramach ekofizjografii lub innego dedykowanego opracowania, należy wyznaczyć tereny spływu i zalegania mas zimnego powietrza, b) w aktach planowania przestrzennego, należy uwzględnić wyznaczone tereny spływu i zalegania mas zimnego powietrza oraz ustalić zasady zagospodarowania
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 17 i użytkowania terenów, umożliwiające zaleganie i spływ mas zimnego powietrza, w tym: • ograniczenia w zakresie lokalizacji nowej zabudowy, • maksymalnego zachowania terenów otwartych, rolnych i leśnych oraz terenów zieleni, • eliminacji i zakazu wprowadzania horyzontalnych barier w postaci dużych gabarytowo obiektów oraz szczelnych ogrodzeń powodujących znaczne ograniczenia w naturalnym przepływie powietrza. Rekomenduje się samorządom lokalnym uwzględnienie w aktach planowania przestrzennego szczebla lokalnego zaproponowanych obiektów przestrzennych oznaczonych *, których lokalizację wskazano w Załączniku graficznym nr 1: OSADNICTWO, wraz z adresowanymi do nich rekomendacjami: 1. Tereny zwartej zabudowy o najwyższym potencjale rozwojowym* i tereny zwartej zabudowy o wysokim potencjale rozwojowym*, jako tereny predysponowane do rozwoju funkcji mieszkaniowych, ze względu na zwartość i ciągłość zabudowy oraz dobrą dostępność do transportu kolejowego i usług podstawowych, dla których rekomenduje się: 1) wyposażenie w obiekty infrastruktury społecznej, o których mowa w art. 13 f ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, tj. szkoły podstawowe, obszary zieleni publicznej, przedszkola, żłobki, ambulatoria podstawowej opieki zdrowotnej, biblioteki, domy kultury, domy pomocy społecznej, urządzone tereny sportu, przystanki publicznego transportu zbiorowego, placówki pocztowe, apteki, posterunki policji, posterunki jednostki ochrony przeciwpożarowej, przy zachowaniu standardów dostępności wskazanych w ustawie, 2) wyposażenie w sprawne systemy sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, elektroenergetycznej, gazowej, ciepłowniczej, sieci i urządzeń telekomunikacyjnych oraz teleinformatycznych, 3) wprowadzenie tras umożliwiających swobodne przemieszanie się rowerzystów i pieszych, w tym osób ze szczególnymi potrzebami, do obiektów infrastruktury społecznej oraz terenów przestrzeni publicznej, 4) wyznaczenie i kształtowanie terenów przestrzeni publicznych atrakcyjnych dla mieszkańców, wyposażonych w elementy zacieniające i filtrujące promieniowanie słoneczne m. in. szpalery lub aleje drzew, podcienie lub arkady, struktury zacieniające, 5) lokalizowanie minicentrów, gdzie oprócz zabudowy mieszkaniowej powinny się znajdować: centralny plac, rynek lub główna ulica, zgrupowanie różnego rodzaju obiektów usługowych i terenów rekreacyjno-wypoczynkowych, które stanowić będą miejsca spotkań wzmacniające lokalną tożsamość i integrację mieszkańców, 6) kształtowanie pasmowych systemów, przede wszystkim wzdłuż systemu hydrograficznego, terenów ogólnodostępnej zieleni urządzonej i krajobrazowej wraz z infrastrukturą ścieżek pieszych i rowerowych, zapewniających łączność ze strefą zieleni i rekreacji o najwyższej dostępności*. 2. Strefy zieleni i rekreacji o najwyższej dostępności*, jako tereny z ograniczeniami zabudowy, predysponowane do pełnienia funkcji rekreacyjno-wypoczynkowych, stanowiących zielone pierścienie wokół terenów zwartej zabudowy o najwyższym i wysokim potencjale rozwojowym*, dla których rekomenduje się:
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 18 1) utrzymanie terenów otwartych z dominującym zagospodarowaniem w formie zieleni niskiej, otwartych użytków rolnych, lasów rekreacyjnych, wód powierzchniowych, obszarów o swobodnym i spontanicznym ukształtowaniu zieleni, przetykanych publicznie dostępnymi, urządzonymi terenami rekreacyjno- wypoczynkowymi, 2) wyposażenie w publicznie dostępne urządzenia rekreacyjne, miejsca wypoczynku oraz stworzenie warunków do aktywnego spędzaniu czasu wolnego w otoczeniu zieleni, zarówno w formie sportów indywidualnych jak i grupowych, 3) integrację naturalnych obszarów zieleni z urządzonymi terenami rekreacyjno- wypoczynkowymi przy zachowaniu bioróżnorodności, ciągłości i wartości przyrodniczo- krajobrazowych, 4) wytyczenie tras spacerowych, biegowych i rowerowych, tworzących spójny system połączeń między kompleksami publicznie dostępnych, urządzonych terenów rekreacyjno – wypoczynkowych. Wśród wszystkich JST w GOF-ie wyróżniono jednostki szczególne, ze względu na charakteryzujące je nietypowe uwarunkowania społeczno-gospodarcze oraz oddziaływanie na środowisko. Wskazano i oznaczono je w Załączniku graficznym nr 1: OSADNICTWO, oraz zaadresowano do nich indywidualne rekomendacje: 1. Gminy najwyższych i wysokich przekroczeń środowiskowych*, w których występuje zwiększone zużycie wody, zwiększona ilość ścieków i odpadów, a także nadmierna liczba turystów, rekomenduje się: 1) całkowite ograniczenie lokalizowania nowej zabudowy do czasu uruchomienia systemów infrastruktury technicznej zapewnianiających sprawność, ciągłość i niezawodność działania tych systemów, 2) budowę, rozbudowę i modernizację sieci infrastruktury technicznej z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z ochrony obszarów zasilania wód leczniczych, wskazanych w Rozdziale 3.4. Woda, 3) poprawę wyposażenia w instalacje gospodarki odpadami, w tym rozbudowę istniejących i budowę nowych, przy czym w celu zminimalizowania środowiskowych i estetycznych kosztów ich funkcjonowania, należy dążyć do starannego kształtowania obiektów i ich otoczenia, w tym stosowanie osłon wizualnych oraz objęcia hermetyzacją procesu sortowania i przeładunku odpadów, 4) zagospodarowanie obszarów narażonych na uciążliwości akustyczne w sposób minimalizujący wpływ hałasu oraz wibracji, poprzez wprowadzenie pasów zieleni izolacyjnej w postaci zwartych nasadzeń roślinności wielopiętrowej, opartej o gatunki zimozielone na styku zabudowy chronionej przed hałasem i źródłami uciążliwości. 2. Gmina o szczególnych uwarunkowaniach - Bogatynia*, dla której przed zakończeniem eksploatacji kopalni i funkcjonowania elektrowni, wskazuje się konieczność opracowania wspólnej, polsko-niemiecko- czeskiej koncepcji rozwoju, zorientowanej na rozwój oparty na endogenicznym potencjale obszaru, mającej w perspektywie zakończenie funkcjonowania kopalni; rekomenduje się zagospodarowanie obszaru uwzgledniające m.in. kwestie turystyczno-rekreacyjne oraz powiązania transportowe.
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 19 TURYSTYKA Odpowiadając na kluczowe wyzwania ujęte w Rozdziale 2, wypracowano szereg rekomendacji, które mają na celu organizację turystyki w sposób zrównoważony. Proponuje się działania służące deglomeracji ruchu turystycznego, zakładając rozwój turystyki bazującej na dostępie transportem zbiorowym (kolejowym), odpowiednie wyposażenie w infrastrukturę wodno-kanalizacyjną oraz uwzględniając obszary chronione jako szczególnie istotne dla atrakcyjności ośrodków. Ze względu na bardzo wysoki potencjał turystyczny, Górski Obszar Funkcjonalny boryka się z silnym i wciąż rosnącym przeciążeniem ruchem turystycznym niektórych obszarów przy jednoczesnym niedowartościowaniu innych, w związku z tym rekomenduje się: • opracowanie spójnej strategii rozwoju zrównoważonej turystyki całego Górskiego Obszaru Funkcjonalnego uwzględniającej różnorodność, indywidualne walory historyczne, potencjały i obciążenia poszczególnych gmin, zapewniającej kompleksową ofertę dla turystów nastawionych na różnego typu aktywności, • opracowanie programu krajowego, złożonego z różnych instrumentów krajowych i unijnych, publicznych i prywatnych poświęconego uzdrowiskom* łącznie z terenami, na których zlokalizowane są obszary zasilania wód leczniczych*, • utworzenie spójnego regionalnego systemu informacji turystycznej, w tym pełnego zestawu przewodników i map oraz kompleksowej informacji o wydarzeniach turystycznych, • ograniczenie indywidualnego ruchu samochodowego w szczególności na obszarach koncentracji ruchu turystycznego poprzez poprawę dostępności atrakcji turystycznych przy wykorzystaniu transportu zbiorowego. W strukturze osadniczej GOF-u, na podstawie specyfiki miejscowości w zakresie szeroko rozumianych usług turystyki, w tym obsługi ruchu turystycznego, wyróżniono ośrodki różnego typu. Zostały one wskazane punktowo w Załączniku graficznym nr 2: TURYSTYKA oraz oznaczone symbolem * w poniższym tekście. Samorządom lokalnym rekomenduje się podjęcie poniższych działań oraz uwzględnienie adresowanych do nich rekomendacji: 1. Ośrodki obsługi ruchu turystycznego*: 1) uwzględnienie w planowaniu przestrzennym funkcji obsługi turystycznej dla ośrodka, poprzez wyznaczenie terenów o funkcji turystycznej, usługowej, zaplanowanie ciągów pieszych i rowerowych powiązanych ze szlakami zewnętrznymi oraz z przystankami i stacjami transportu zbiorowego oraz zaplanowanie przestrzeni publicznych atrakcyjnych dla mieszkańców i turystów, 2) rozwój i modernizację bazy noclegowej oraz rozbudowę istniejącej infrastruktury turystycznej z uwzględnieniem wymagań osób ze szczególnymi potrzebami, 3) rozwój obiektów noclegowych, gastronomicznych i usług towarzyszących, w pierwszej kolejności w ramach 10-minutowych izochron dostępności rowerem lub samochodem od stacji i przystanków kolejowych czynnych w regionalnym ruchu pasażerskim, 4) zapewnienie sprawnego dojazdu do ośrodków ze stolicy województwa oraz między tymi ośrodkami, a także poprawę dostępności ośrodków do atrakcji turystycznych w GOF-ie (jako centra obsługi i rozrządu ruchu turystycznego),
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 20 5) budowę systemu tras rowerowych do istniejących atrakcji turystycznych z punktem węzłowym w ośrodkach, 6) tworzenie spójnych ofert turystycznych uwzględniających ośrodki obsługi ruchu turystycznego jako miejscowości węzłowe, 7) rozwój obiektów zakwaterowania turystycznego jedynie pod warunkiem zapewnienia dostępu do infrastruktury technicznej. 2. Ośrodki predysponowane do rozwoju turystyki I, II i III stopnia*, które ocenia się jako atrakcyjne pod kątem rozwoju turystyki uwzględniając wyposażenie w infrastrukturę techniczną, dostępność transportową (kolejową), odległość od obszarów chronionych lub historyczny układ zabudowy, które jednocześnie nie charakteryzują się obecnie nadmiernym obciążeniem ruchem turystycznym: 1) zwiększenie znaczenia turystycznego ośrodków, bazując na ich istniejących walorach, poprzez wspieranie rozwoju i modernizacji bazy noclegowej oraz rozbudowę istniejącej infrastruktury turystycznej, z uwzględnieniem wymagań osób ze szczególnymi potrzebami, 2) rozwój ośrodków predysponowanych do rozwoju turystyki III stopnia* rekomendowany pod warunkiem organizacji sprawnie funkcjonującego autobusowego transportu publicznego, 3) podnoszenie jakości przestrzeni publicznych, w tym wyznaczanie, urządzanie i poprawę estetyki obszarów o istotnym znaczeniu zarówno dla turystów jak i mieszkańców, uwzględniając potrzeby osób ze szczególnymi potrzebami, 4) ograniczenie możliwości parkowania i wjazdu samochodów osobowych w centrach miejscowości, wyznaczenie parkingów np. na obrzeżach wraz z zapewnieniem dojazdu transportem publicznym, 5) prowadzenie stałego monitoringu ruchu turystycznego we współpracy z jednostkami naukowymi i/lub badawczymi wraz z oszacowaniem chłonności poszczególnych ośrodków; prowadzenie zrównoważonej turystyki niedopuszczenie do sytuacji, w której następuje przekraczanie ustalonych kryteriów związanych z chłonnością, 6) monitorowanie zużycia wody, produkcji ścieków i śmieci w ośrodkach predysponowanych do rozwoju turystyki, a także zaplanowanie inwestycji gminnych przeciwdziałających ich przeciążeniu oraz wdrożenie odpowiednich kampanii wśród mieszkańców i turystów mających na celu ograniczenie nadmiernej konsumpcji zasobów, poprawę postaw społecznych, 7) weryfikację przebiegu istniejących szlaków turystycznych pod kątem niebezpiecznych kolizji szlaków dedykowanych różnego typu aktywnościom (np. szlaki piesze i rowerowe), a także unikanie takich rozwiązań przy trasowaniu nowych szlaków, 8) zapewnienie dostępności do strefy brzegowej zbiorników i cieków wodnych jako przestrzeni publicznej wolnej od trwałego zainwestowania, 9) rozwój sieciowych produktów turystycznych, a także tworzenie nowych ofert w oparciu o kolej regionalną oraz Cyklostradę, 10) rozwój miejskich tras turystycznych powiązanych ze szlakami w okolicy, 11) zakaz rozwoju zabudowy w przypadku braku zapewnienia infrastruktury technicznej, w szczególności wodno-kanalizacyjnej, 12) realizację nowej zabudowy w nawiązaniu i z uwzględnieniem istniejących układów urbanistycznych i ruralistycznych, walorów krajobrazowych i uwarunkowań kulturowych,
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 21 13) realizację nowych obiektów w pierwszej kolejności poprzez modernizację i adaptację istniejącej zabudowy. 3. Ośrodki najwyższej i wysokiej presji turystycznej*, jako ośrodki które charakteryzują się nadmiernym obciążeniem ruchem turystycznym: 1) racjonalne zarządzanie istniejącą infrastrukturą turystyczną poprzez ograniczenia dotyczące budowy nowych obiektów zakwaterowania turystycznego do obiektów o niskiej intensywności, a także ograniczenie intensywności nowoprojektowanej zabudowy mieszkaniowej, z poszanowaniem walorów krajobrazowych, w tym osi widokowych, 2) ograniczenie możliwości parkowania i wjazdu samochodów osobowych w centrach miejscowości, wyznaczenie parkingów np. na obrzeżach wraz z zapewnieniem dojazdu transportem publicznym, 3) podnoszenie jakości przestrzeni publicznych, w tym wyznaczanie, urządzanie i poprawa estetyki obszarów o istotnym znaczeniu zarówno dla turystów jak i mieszkańców, uwzględniając potrzeby osób ze szczególnymi potrzebami, 4) wyznaczenie nowych terenów zieleni publicznej, mając na uwadze wartości krajobrazowe, a także rozbudowę systemu zieleni miasta, 5) wprowadzenie parków kulturowych szczególnie w centrach miejscowości charakteryzujących się historycznym układem zabudowy, 6) przeanalizowanie zużycia wody, produkcji ścieków i śmieci, a także zaplanowanie inwestycji gminnych przeciwdziałających przeciążeniu systemów (np. nowe ujęcia wody, kolektory) oraz wdrożenie odpowiednich kampanii wśród mieszkańców i turystów mających na celu ograniczenie nadmiernej konsumpcji zasobów, poprawę postaw społecznych, selektywne zbieranie odpadów itp., 7) zapewnienie dostępności do strefy brzegowej zbiorników i cieków wodnych jako przestrzeni publicznej wolnej od trwałego zainwestowania, 8) uregulowanie służące ograniczeniu możliwości udostępniania prywatnych posesji w celach parkowania samochodów przez turystów, 9) prowadzenie stałego monitoringu ruchu turystycznego we współpracy z jednostkami naukowymi i/lub badawczymi, parkami narodowymi wraz z oszacowaniem chłonności poszczególnych ośrodków, następnie prowadzenie działań w celu ograniczenia zjawiska overtourismu i prowadzenia zrównoważonej turystyki, 10) zakaz zabudowy i zagospodarowania przestrzeni związanej z przemysłem turystycznym nastawionym na ilościową obsługę turystów, nastawienie się na "usługi jakościowe" np. mniejsza ilość miejsc noclegowych, ale wyższej jakości, większa specjalizacja turystyki, zamiast turystyki masowej, 11) postawienie dużego priorytetu na kwestie rozwiązania problemów obciążeń środowiskowych, powodowanych przez nadmierną ilość turystów i czasowych mieszkańców oraz wprowadzenie adekwatnych zapisów w strategiach i dokumentach planistycznych, 12) wzmocnienie szeroko pojętej współpracy pomiędzy parkami narodowymi a ośrodkami presji turystycznej oraz pomiędzy ośrodkami presji turystycznej i parkami krajobrazowymi, 13) weryfikację przebiegu istniejących szlaków turystycznych pod kątem niebezpiecznych kolizji szlaków dedykowanym różnego typu aktywnościom np. szlaki piesze i rowerowe, a także unikanie takich sytuacji przy trasowaniu nowych szlaków,
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 22 14) zakaz możliwości rozwoju zabudowy w przypadku braku zapewnienia infrastruktury technicznej, w szczególności wodno-kanalizacyjnej, 15) zmiany zagospodarowania związane z realizacją nowej zabudowy należy realizować w nawiązaniu i z uwzględnieniem istniejących układów urbanistycznych i ruralistycznych, walorów krajobrazowych i uwarunkowań kulturowych, 16) realizacja nowej i modernizacja istniejącej infrastruktury turystycznej (tj. trasy narciarskie, piesze, rowerowe) powinna umożliwiać jej całoroczne wykorzystanie, 17) realizację nowych obiektów w pierwszej kolejności poprzez modernizację i adaptację istniejącej zabudowy. 4. Ośrodki presji turystycznej w sąsiedztwie parków narodowych*, jako ośrodki które charakteryzują się bardzo wysokim zainteresowaniem turystów: 1) racjonalne zarządzanie istniejącą infrastrukturą turystyczną i ograniczenie budowy nowych obiektów zakwaterowania turystycznego do obiektów o niskiej intensywności, a także ograniczenie intensywności nowoprojektowanej zabudowy mieszkaniowej, z poszanowaniem walorów przyrodniczych i krajobrazowych, w tym korytarzy ekologicznych oraz osi widokowych, 2) prowadzenie stałego monitoringu ruchu turystycznego we współpracy z jednostkami badawczymi wraz z oszacowaniem chłonności poszczególnych ośrodków, następnie prowadzenie działań w celu ograniczenia zjawiska overtourismu i prowadzenia zrównoważonej turystyki, 3) wzmocnienie szeroko pojętej współpracy pomiędzy parkami narodowymi a ośrodkami presji turystycznej, 4) zakaz możliwości rozwoju zabudowy w przypadku braku zapewnienia infrastruktury technicznej, w szczególności wodno-kanalizacyjnej. 5. Ośrodek o specyficznych uwarunkowaniach – Bogatynia*, dla którego rekomenduje się opracowanie wspólnej, polsko-niemiecko-czeskiej koncepcji rozwoju, o której mowa w rozdziale 3.1. Osadnictwo, jak również dywersyfikację obecnego kierunku specjalizacji Bogatyni poprzez wyprzedzające przygotowanie zaplecza w postaci kadr i infrastruktury z nastawieniem np. na rozwój turystyki mając na uwadze perspektywę zakończenia funkcjonowania kopalni. 6. Uzdrowiska* - grupa ośrodków o szczególnych predyspozycjach rozwojowych, z których część należy także do innych kategorii ośrodków, takich jak ośrodki presji turystycznej lub ośrodki predysponowane do rozwoju turystyki: 1) nawiązanie współpracy z gminami ościennymi lub gminami na których terenie znajdują się poszczególne obszary zasilania wód leczniczych*, w celu wypracowania rozwiązań pozwalających na ochronę wód leczniczych, 2) prowadzenie działań mających na celu podniesienie jakości usług oraz poprawę jakości powietrza, 3) podnoszenie jakości przestrzeni publicznych, w tym wyznaczanie, urządzanie i poprawa estetyki obszarów o istotnym znaczeniu zarówno dla turystów jak i mieszkańców, uwzględniając potrzeby osób ze szczególnymi potrzebami,
GÓRSKI OBSZAR FUNKCJONALNY - REKOMENDACJE 23 4) rozwijanie całorocznej infrastruktury turystyki prozdrowotnej i uzdrowiskowej, w oparciu o właściwości lecznicze zasobów środowiska, w tym korzystny mikroklimat oraz zasoby wód mineralnych i termalnych, 5) zwiększenie szeroko pojętej współpracy przedsiębiorstw uzdrowiskowych z włodarzami gmin uzdrowiskowych, 6) racjonalne zarządzanie istniejącą infrastrukturą turystyczną i ograniczenia dotyczące budowy nowych obiektów zakwaterowania turystycznego do obiektów o niskiej intensywności, a także ograniczenie intensywności nowoprojektowanej zabudowy mieszkaniowej, z poszanowaniem walorów krajobrazowych, w tym osi widokowych, 7) podnoszenie jakości infrastruktury usługowej dedykowanej mieszkańcom zapewniającej wysoką jakość życia, 8) zakaz rozwoju zabudowy w przypadku braku zapewnienia infrastruktury technicznej, w szczególności wodno-kanalizacyjnej. POWIĄZANIA PRZYRODNICZO-ŚRODOWISKOWE Rekomendacje w zakresie powiązań przyrodniczo-środowiskowych odpowiadają na wyzwania określone w Rozdziale 2 i mają na celu zachowanie, odbudowę i ochronę terenów cennych przyrodniczo. Ze względu na ich szczególną wartość, charakter i funkcje mogą stanowić bazę do budowy systemu przyrodniczo-środowiskowego Górskiego Obszaru Funkcjonalnego. Powiązania przyrodniczo-środowiskowe stanowią zdefiniowany lokalizacyjnie obszar stanowiący swego rodzaju szkielet, składający się z dwóch głównych grup obiektów przestrzennych - rdzenia powiązań oraz uzupełnienia powiązań. Obie grupy zasadniczo składają się z tych samych typów terenów natomiast różnią się lokalizacją w stosunku do korytarzy ekologicznych. Grupa obiektów przestrzennych zlokalizowanych na obszarze lądowych i rzecznych korytarzy ekologicznych tworzy rdzeń powiązań, pozostałe wyselekcjonowane obiekty stanowią uzupełnienie powiązań. Rola i znaczenie rdzenia powiązań jest zdecydowanie większa niż uzupełnienie powiązań. Na podstawie powiązań przyrodniczo-środowiskowych możliwe jest stworzenie spójnego systemu powiązań przyrodniczych i środowiskowych na poziomie subregionalnym i lokalnym w GOF-ie. System ten w szczególności winien posłużyć zachowaniu i utrzymaniu funkcjonalności korytarzy ekologicznych, ciągłości tras migracji zwierząt, jak również usprawnieniu szeroko rozumianych obiegów w środowisku, a co za tym idzie, będzie mógł stanowić: • strukturę przestrzenną wspierającą utrzymanie równowagi biologiczno-środowiskowej i różnorodności biologicznej, • podstawę budowy usług ekosystemowych i systemu błękitno-zielonej infrastruktury. Rekomendacje w zakresie powiązań przyrodniczo-środowiskowych należy traktować jako zbiór zasad, wskazań, wytycznych i postulatów do prowadzenia polityki rozwoju, które należy uwzględniać w stosownym, możliwym do zastosowania zakresie wraz z ich odpowiednim dostosowaniem do potrzeb i warunków lokalnych.
RkJQdWJsaXNoZXIy MjUxOTg3